Ильяс Есенберлин: Заговоренный меч (на каз.яз.)

Мамлюк мемлекет құлы деген сөз. Шығыс адамдары мемлекет сатып алып гвардия құрғандықтан солай аталған.

Асат, әсет — июнь, июль айлары.

Есірей — қолға түскен тұтқын деген мағынада (ескі қыпшақ термині).

Қытай руы ол кездегі Жетісу маңындағы қазақ руларының бірі.

П а с б а н — (көне түркі тілі) күзетші деген сөз.

Ч и н г а Т ұ р а — қазіргі Тюмень қаласы.

А т а л ы қ, а т е к е — әке орнына әке болып, баланы тәрбиелейтін адам.

Х ұ н у — гунндардың қазақша аты.

А — л у н ь — Арғын деген сөздің қытай транскрипциясы.

Оңтүстік Венгрияда қазылып жатқан әтильдің астанасы Полонния қаласынан табылған өрнек, ескі мұра үлгілері қазақ, әсіресе Арғын руының үлгілерімен іспеттес. Қайсысы қайсысынан алды — белгісіз. Тек екі елдің бір мезгілде өмір сүргенін дәлелдейді.

Е т р а т — көне түркі тілі, жауынгер деген мағынада.

Қ о л а м а н — Комнин — Византия патшасы.

Б а с ы м е л і — «қырық ру» Арғынның арғы атасы.

Т а н — Қытайдың Тан династиясы (VІ—VІІ—VІІІ ғ.ғ)

А р ғ ы н (көне түркі тілінде Арғұн) — ұлы, көп санды деген сөз.

Т а — т а (қытай тілі) — Монғолия мен Манчжурияның күншығыс жағындағы жауынгер ел. Нағашы жұрты болса да Шыңғысхан жаулап алған, әйгілі татар деген сөз осыдан шыққан.

Қотан хан — орыс тарихында Котаян хан деп аталады.

К ө р е н — монғолша, бекінген әскер, лагерь.

К ө р е г е н — Күрен деген сөзден алынған Шыңғыс титулы, қазақ бөтен мағына берген.

Б а т п а н — салмақ өлшемі. Бір батпанда 200–300 грамм ауырлық бар.

Т ұ н ш ы қ п а — астма.

К ө к і л т а ш — бірге туыспаса да, хан шешімі бойынша жас балаға аға болып саналу. Кей көкілташтар өзіне іні еткен хан баласына туған ағасындай болып кеткен.

Х и в а с т е ң і з і — Каспий теңізінің аты.

К ө н е ж е р ө л ш е у м ө л ш е р і — бір тепеде екі шаршы шақырымдай.

Х а н б а л ы қ — осы күнгі Пекин.

Жағатайды қазақтар Шағатай деп те атайды.

Б а с м а л ы — кейде Басым елі деп аталады.

Ж е т е, я ғ н и ш е т е — қарақшы деген мағынада. Моғолдарды шағатайлықтар осылай атаған.

Қ а р б а н а с — қырық рудан жаратылған деген мағынада, моғолдықтар шағатайлықты осылай атаған.

Е с к і ш а ғ а т а й т і л і — уәзір деген мағынада.

П а р у а — көне түркі тілі, хан соңындағы адамдар.

М ү н ә з а р а — көне түркі тілі, талас, өзара шешім табу.

Т ұ т ғ ақ — көне түркі тілі, түнгі күзетші тобы.

М ұ з а л и м — көне түркі тілі, қызмет дәрежесі деген мағынада.

С і н і ш қ ұ с ы — шөл құсы.

Б а с а р — көне түркі тілі, тау жуасы.

Қарбас — көне түркі тілі, мата деген мағынада (сәтен).

М а й с а р ы, М а й м е н е — ханның оң жағында және сол жағында отыратын кеңесшілері. Ұрыс кезінде әскердің оң қолы, сол қолы.

Алтын хан деп көне заманда Қытайдың солтүстігіндегі негізгі көшпелі елдерден құрылған хандықты айтқан.

Қ а р и — құранды жатқа білетін діни адам.

Шыңғысханды бертін келгенше, Шыңғыс ұрпақтарының қазақтан алған әйелдері, қазақ дәстүрі бойынша, Шыңғысхан деп атын атамай, Тыңболат деп келген.

Е т р а қ — сары етрақ дала, сары дала деген мағынада. (Ескі түркі тілі).

А ғ р ұ қ — көне түркі тілі, әскер соңындағы көш. Азық-түлік артқан керуен, кейде жорыққа бірге ала жүретін гарем, хан қызметкерлері.

К е с т а м — көне түркі елі дайындаған ішімдік.

А р б а б — қаланың белгілі адамдары деген мағынада.

Д и й а р — облыc (Парсы тілінде).

Д и в а н (фарсыша) — бұл арада хан кеңесі деген мағынада.