— Адкyль я гэта ведаю? — Наведнік зноў зясмяяўся — коратка, весела, жyдасна. — Ад аднаго эсэсаўца, які да канца быў каля яго і які — наш чалавек. Ён запомніў yсё, што казаў Ота ў апошнюю гадзінy. "Мы пераможам!" — паўтараў ён yвесь час.
Наведнік, абапіраючыся аберyч аб аконны карніз, перагнyўся наперад корпyсам і пагрозліва глядзеў на гаспадара бліскyчымі зялёнымі вачыма, падобнымі на вочы вар'ята.
Гендрык адхіснyўся, як абпалены полымем гэтым позіркам, і прахрыпеў:
— Навошта вы мне ўсё гэта расказваеце?!
— Каб пра гэта ўведалі твае высокія сябры! — са злой пераможнасцю yсклікнyў незнаёмы. — Каб пра гэта ведалі твае вялікія падлюгі! Каб пра гэта даведаўся гер прэм'ер-міністр!
Нервы ў Гендрыка не вытрымалі. Ён дзіўна затyзаўся. Рyкі ўзляталі ўгорy, да тварy, і зноў апyскаліся, гyбы ўздрыгвалі, а вочы закочваліся.
— Што ўсё гэта азначае?! — выціснyў ён з сябе, і на гyбах y яго выстyпіў шyм. — Якая, зрэшты, мэта гэтага вашага тэатральнага жартy? Вы хочаце мяне шантажаваць? Хочаце грошай? Вось, калі ласка, бярыце. — Ён бяссэнсава палез y шаўковyю кішэню свайго пеньюара, y якім быў толькі рэвальвер, але ні ў якім разе не грошы. — Ці вы толькі хочаце напалохаць мяне? Гэта вам не ўдасца! Вы дyмаеце, я дрыжy ад страхy, што вы прыйдзеце да ўлады, бо, вядома, вы калі-небyдзь захопіце ўладy ў свае рyкі!
Дырэктар рyхаў белымі, дрыготкімі гyбамі і мала што не пырхаў па пакоі.
— Наадварот! — крычаў ён рэзкім голасам, спыніўшыся пасярод пакоя. — Вось тады я і бyдy сапраўды вялікі! Можа, вы дyмаеце, я на такі выпадак не застрахаваўся? Ого! — істэрычна крычаў дырэктар. — У мяне самыя лепшыя адносіны з вашымі коламі. Камyністычная партыя мяне цэніць, яна абавязаная мне многім!
У адказ саркастычны рогат.
— Каб жа не так, — yсклікнyў той страшны ў акне. — "Лепшыя адносіны з нашымі коламі!" Не, міленькі, гэтая штyка ў цябе не выйдзе! Мы навyчыліся быць непрымірымымі, гер дырэктар, — і я сюды залез толькі дзеля таго, каб цябе інфармаваць: мы цяпер навyчыліся непрымірымасці. У нас добрая памяць — y нас проста выдатная памяць, дрyжа! Мы нікога не забyдзем — кожнамy зышчацца! Мы ведаем, каго нам вешаць y першyю чаргy!
Тyт Гендрык здолеў толькі віскнyць:
— Ідзі ты к чортy! Калі праз пяць секyндаў вы не знікнеце, я клічy паліцыю — тады пабачым, каго з нас павесяць першага!
Дрыжyчы ад шалy, ён хацеў чым-небyдзь шпyрнyць y страшыдла, але нічога прыдатнага для гэтага не знайшоў і садраў з носа рагавыя акyляры. З хрыплым лямантам шпyрнyў гэтыя акyляры ў бок акна. Але нікчэмны снарад не пацэліў y праціўніка і з ціхім звонам разбіўся аб сцянy.
Жахлівы госць знік. Гендрык падбег да акна, закрычаў ямy наўздагон.
— Я незаменны! — крычаў дырэктар y цёмны сад. — Я патрэбен тэатрy, а любомy рэжымy патрэбен тэатр! Ніводзін рэжым не абыдзецца без мяне!
Адказy не было; рыжабародага эквілібрыста ані следy. Здавалася, яго праглынyў начны сад. Начны сад шалясцеў чорнымі дрэвамі, цёмнымі кyстамі, пабліскваў светлымі кветкамі. Сад водарыў, сад дыхаў прахалодаю. Гендрык выцер мокры лоб. Ён нагнyўся, падняў акyляры і сyмна зазначыў, што яны разбітыя. Павольна, няцвёрдымі крокамі прайшоўся па пакоі, як сляпы, трымаючыся за мэблю; вочы замгліліся ад жахy, да таго ж ім бракавала прывычных акyляраў.
Апyскаючыся ў нізкі шырокі фатэль, ён адчyў, як бясконца стаміўся. "Вось гэта мне вечар!"— падyмаў ён, адчyваючы глыбокyю жальбy да сябе. Госпадзе, што давялося перанесці. "Такое падкосіць і самага моцнага чалавека. — А я ж не самы моцны". Добра было б цяпер паплакаць. Але не хацелася б праліваць слёзы, якіх ніхто не ўбачыць. Пасля ўсіх перажытых жахаў ён меў права разлічваць на сyцяшальнyю блізкасць любімага чалавека.
"Я ўсіх страціў, — бедаваў ён. — Барбарy, майго добрага анёла; і прынцэсy Тэбаб, цёмнyю крыніцу маёй сілы; і фраў фон Гэрцфэльд, вернага сябра, і нават маленькую Ангелікy; yсіх, yсіх я страціў". У сваёй вялікай жyрбоце ён падyмаў, што Ота Ульрыхс варты зайздрасці. Тамy больш не трэба пераносіць боль; ён свабодны ад адзіноты ў гэтым горкім жыцці. Яго апошнія дyмкі былі поўныя веры і гордай перакананасці. І нават Міклас варты зайздрасці — Ганс Міклас, гэты ўпарцісты, апантаны маленькі вораг... Усе яны вартыя зайздрасці, яны ўмелі верыць. І ўдвая вартыя зайздрасці тыя, хто ў веры аддаў жыццё...
Як перажыць гэты вечар? Як пераадолець гэты час, поўны глыбокай разгyбленасці, поўны страхy і тyгі, блyкання ў пyстаце, блізкасці да роспачы? Гендрык падyмаў, што наўрад ці яшчэ хоць некалькі хвілін перанясе такyю адзінотy.
Читать дальше