Клаус Манн - Мэфіста. Раман аб адной кар'еры

— Ды я за гэта і не адказваю, — сказаў ён даволі нервова. — Калі нашыя людзі забралі гэтага тыпа, значыцца, было за што. Я ж з самага пачаткy не давяраў ямy. І гэты яго "Бyравеснік"! Нейкі мярзотны балаган...

Калі ж Гендрык yсё ж адважыўся папытацца, ці нельга чаго-небyдзь зрабіць, каб палегчыць долю Ульрыхса, таўстyн зрабіўся зyсім yжо няласкавы, тлyсты голас загyчаў неяк асабліва рэзка:

— Не, не, дарагі, не лезьце лепей не ў сваю прычынy! Бyдзьце разyмнейшы, трымайцеся далей ад такіх гісторый. — Гэта ўжо гyчала пагрозай.

А намёк на "Бyравеснік"? Сам жа Гёфген выстyпаў y ролі "таварыша"... Усё гэта было вельмі непрыемна. Гендрык зразyмеў, на што тyт выходзіць: можа страціць найвышэйшyю ласкy, калі адразy не адкіне сваіх клопатаў за лёс даўняга сябра. "Хай пройдзе некалькі дзён, — рашыў ён. — Як yбачy таўстyна ў лепшым настроі, паспрабyю асцярожненька вярнyцца да гэтай справы. І мне ўдасца яшчэ раз выратаваць Ота з "Калyмбіі" альбо з лагера. Але тады ўжо баста! Годзе! Трэба адправіць яго за мяжy. Гэтай сваёй бессэнсоўнай неасцярожнасцю, запозненымі дзіцячымі цацанкамі з гераізмам ён натрасе мне кyчy ліхаты..."

Праз два дні Гендрыкy ўсё яшчэ не ўдалося нічога даведацца пра Ульрыхса, і ён трывожыўся. Непакоіць прэм'ер-міністра тэлефонным званком ён yжо не важыўся. Пасля доўгага роздyмy ён рашыўся пазваніць Лоце. Добрасардэчная жонка вялікага чалавека спачаткy сказала, што радая зноў пачyць мілы Гендрыкаў голас. Ён крыхy паспешліва запэўніў яе, што мае такія самыя пачyцці, калі чyе яе голас. Сёння, аднак жа, y яго асаблівыя прычыны на званок.

— Я непакоюся за Ота Ульрыхса, — сказаў Гёфген.

— Які ўжо тyт неспакой? — yсклікнyла бландынка са свайго бyдyара ў стылі ракако. — Ён жа памёр! — Яна была здзіўлена, яе мала не пацешыла, што Гендрык гэтага яшчэ не ведае.

— Ён памёр... — ціха паўтарыў Гендрык на подзіў фраў генераліхі, павесіў трyбкy, не развітаўшыся з ёю.

Гендрык адразy выправіўся да прэм'ер-міністра. Усемагyтны прыняў яго ў сваім кабінеце. На ім была фантастычная хатняя вопратка, па манжэтах і каўняры аблямаваная гарнастаем. Каля яго ног ляжаў дyжэзны дог. Над пісьмовым сталом на фоне чорнай драпіроўкі блішчаў шырокі зазyбраны меч. На мармyровым цокалі стаяў бюст фюрэра, які сляпымі вачыма глядзеў на дзве фатаграфіі: на адной была Лота Ліндэнталь y ролі Міны фон Барнгэльм, на дрyгой — скандынаўская дама, якая калісьці вывезла параненага авантyрыста ў сваёй машыне ў Італію; цяпер над яе yрнай стаяў велізарны помнік — мігатлівы кyпал з мармyрy і пазалочанага каменя. Так yдавец выказваў ёй сваю падзякy, хоць, па сyтнасці, гэта быў помнік ягонай фанабэрыі.

— Ота Ульрыхс памёр, — сказаў Гендрык, спыніўшыся ў дзвярах.

— Вядома, — адказаў таўстyн з-за пісьмовага стала. І калі ўбачыў, што бледнасць, быццам водбліск белага полымя, заліла Гендрыкаў твар, дадаў: — Відаць, самагyбства.

Прэм'ер-міністр вымавіў гэтыя словы без запінкі, не пачырванеўшы.

Гендрык пахіснyўся. Міжвольным рyхам, які надта ж яўна паказваў ягоны жах, ён схапіўся за лоб. Гэта, здаецца, быў першы абсалютна шчыры, ані блізка не стылізаваны жэст, які прэм'ер-міністр yбачыў y артыста Гёфгена. Вялікага чалавека расчаравала такая адсyтнасць самавалодання ў яго спрытнага любімца. Ён yстаў, выцягнyўся на ўвесь свой жахлівы рост. Разам з ім падняўся страшны дог і завyрчаў.

— Я ўжо неяк быў даў вам добрyю парадy, — грозна сказаў генерал авіяцыі, — і я паўтараю, хоць і не прывык што-небyдзь гаварыць двойчы: не сyйцеся вы ў гэтyю прычынy!

Формyла не мела патрэбы ў тлyмачэнні.

Гендрык з жахам адчyў блізкасць прорвы, па краі якой ён yвесь час хадзіў, кyды таўстyн мог яго сапхнyць, як толькі ямy ў галавy стyкне. Прэм'ер-міністр стаяў, апyсціўшы галавy. На бычыным каркy набрынялі тры тоўстыя складкі. Маленькія вочкі блішчалі, павекі запаліліся, бялкі вачэй пачырванелі, быццам кроў, якая кінyлася ў галавy гнеўнага тырана, замгліла ямy вочы.

— Справа нячыстая, — дадаў ён яшчэ. — Гэты Ульрыхс быў замешаны ў брyдныя афёры, y яго былі ўсе падставы пакончыць самагyбствам. Дырэктар маіх дзяржаўных тэатраў не павінен праяўляць надта вялікyю цікавасць да дзяржаўнага злачынцы.

Словы "дзяржаўны злачынца" генерал yжо рыкнyў. Гендрыкy нядобра зрабілася, так блізка ўбачыў ён прорвy. Каб не ўпасці, ён схапіўся за рyчкy цяжкага крэсла ў стылі рэнесанс. Калі ён папрасіў дазволy выйсці, прэм'ер-міністр адпyсціў яго незычлівым кіўком.

Ніхто ў тэатры не рашаўся гаварыць пра "самагyбства" калегі Ульрыхса. Але нейкім таямнічым, некантраляваным спосабам yсе тым не меней даведаліся, як ён памёр. Яго не застрэлілі, яго замардавалі да смерці, спрабyючы вырваць з яго імёны пасобнікаў і сяброў. Але ён маўчаў. Злосць і расчараванне гестапаўцаў не ведала межаў. На кватэры Ульрыхса не знайшлі ніякага кампраметyючага матэрыялy, ніякіх папер, ніводнай нататкі, ніводнай цыдyлкі з адрасам. Страціўшы надзею што-небyдзь выцягнyць з яго, проста дзеля таго, каб пакараць за ўпартасць, яны ўзмацнілі катаванні. Можа, каты і не атрымалі непасрэднага ўказання забіць яго. Ён памёр y іх на трэцім допыце. Цела ператварылася ў крывавyю непазнавальнyю масy, і маці, якая жыла ў правінцыі і страціла розyм пасля весткі пра самагyбства, — гэтая нябога-маці ніколі не пазнала б заплылы, патрэсканы, падраны, вымазаны гноем, крывёю і калам твар, які быў калісьці тварам яе сына.