Кузьма Чорны - Заўтрашні дзень

– Ты бачыў? – запыталі ў яго. – Адкуль ты ведаеш? Ты быў у гэтай хаце?

– Не быў, але нехта жыве.

– Дым з коміна ішоў? Агонь у вокнах свяціўся? нічога ж гэтага не было.

– А чаму ж ручнік там на плоце вымыты сохне?! I белы певень больш не спіць на седале перад акенцам сенечным? I чырвонаю анучкаю дзірка ў шыбе заткнута? I лом валяецца ў брамцы? Нехта з лесу цягаў апал у хату.

– Дык высачы, хто гэта. Паглядзі, які ён. Адкуль ён з'явіўся i чаго ён тут. А калі ён гаспадар хаты, дык дзе ён дагэтуль быў, што хата пуставала.

Так яму сказаў камандзір, i ён гатоў быў у той жа момант кінуцца на пошукі таго, хто так смела з'явіўся тут. Але якраз у гэты момант i з'явілася ў яго нечаканая думка; яна кранула ўсё глыбокае i патаемнае, што жыло ў яго пачуццях i адкуль білася на паверхню такое вялікае шчасце, як надзея. Раптам ён стаў думаць, што гэта можа сам бацька яго аднекуль з'явіўся i хаваецца ў гэтай пустой хаце. Хоць тут можа i недарэчы слова «хаваецца». Той невядомы не вельмі i хаваўся, калі так адразу льга было заўважыць, што ён жыве ў хаце.

Ужо сонца даўно з поўдня сышло. Да таго ж быў кастрычнік месяц, i дзень знікаў шпарка. Да вечара мала аставалася часу, як Коля Сушчэвіч выйшаў з лагера. Было ясна i дзьмуў вецер. Усюды было многа вады ў нізкіх мясцінах. Усюды было многа вузкіх дарожак з глыбокімі каляінамі, выезджанымі за доўгія гады. У каляінах стаяла вада, i трава над ёю была жаўтаватая, збляклая i мокрая. Да яе прыліпала зморшчанае лісце. Парыў ветру рвануў з прыдарожнай дзікай iгрушы хмару счарнелага лісця, i яно, як снег у замець, доўга не магло асесці на зямлю. Коля стаяў у віхры лісця, i ўсё яму было добра. I поле паміж двух лясоў вабіла яго ў свежы вецер, i жоўтыя колеры позняй восені. Можна сказаць, што ў ім ужо цвёрда жыла нават не надзея, а ўпэўненасць знайсці бацьку ў той хаце. Падыходзячы да доўгашуканай мэты, чалавек не рвецца да яе, а абдумана перажывае асалоду канца цяжкай дарогі. Такое параўнанне можа было б дарэчы пры Колевым настроi, калі ён, ужо добрым змрокам, убачыў перад сабою тую хату.

Гэта была мясцовасць глухая i зацішная. За дзесяць кіламетраў праходзіў вялікі шлях, на якім мала калі заціхаў рух машын i людзей. Конныя абозы i калоны грузавікоў тут праходзілі часта, нават i ў гэты час, калі даўно ўжо тут не было нямецкіх салдат i толькі паліцаi трымалі сяк-так нямецкую ўладу. У гэтым жа кутку, паміж двух вялікіх хвойных лясоў, здавалася, ніколі не знікала i не знікне спрадвечная цішыня. Уяўлялася, што самы густы i напорны вецер не заб'е тут паху грыбоў i лясной трухліны. Там, за дзесяць кіламетраў адсюль, быў да вайны раённы цэнтр, а цяпер нямецкая воласць i каменданцкае кіраўніцтва. Тут, здавалася, усё жыло толькі зменай дзён i начэй. У дажджысты восенны дзень адзінокі жоўты лісток цалюткі дзень трапятаўся пад ветрам на звіслай галіне, i здавалася, што тут толькі таго i руху, што гэты лісток, i што гэта будзе i заўтра, i далей. Узбунтаваная адчаем душа тут магла ўціхамірыць сваё ўтрапенне, i вечнасць тут жыла ў першародным сваім абліччы. Дзе-небудзь пад лясным сухастоем чарвівее грыб, i ніхто не патрывожыць яго павольнага знікнення са свету, пакуль ён не размыецца дажджамі. Жолуд падае з дуба, правальваецца да самай зямлі праз гнілы пласт лісцвянага насцілу, ляжыць восень i зіму, прарастае, узыходзіць i расце, на доўгі век паднімаецца маладое дрэва. Дубы стаяць, як каменныя горы. Магутная сіла i найтанчэйшае хараство зліліся тут у непадзельнае i вялікае, як свет, адзінства. Раніцай гэты куток агалашаецца самавітым гудком з якога-небудзь блізкага завода. А пасля на ўвесь дзень трава пачынае спяваць сваю ціхую песню пад роўным ветрам.

У гэтым кутку, дзе хадзіў цяпер Коля Сушчэвіч, была ўжо зусім глухата. Самае люднае месца, бліжэйшае адсюль, гэта i быў той раённы пункт, за дзесяць кіламетраў, на шляху. вітая дарога, як размінуцца двум з калясьмі, ішла скрозь полем, пасля бралася паўз лес, i там над ёю навісалі, кіламетраў на два, бярозы i роўна ўзнімаўся граб. З другой стараны ішла шырокая града хваёвага лесу, i ясным адвячоркам ціхае сонца доўга ляжала на старых хвоях. ціхае хараство знікала доўга i незаўважана, i здавалася, што i ўночы штосьці ад яго асталося на дрэвах. Я памятаю, як у гады першай маладосці мне заўсёды хацелася на ўсю ноч аставацца пад тымі хвоямі. Скрозь паўз лес дарога даходзіла да акружанага з трох бакоў лесам поля. Гэта было падобна да шырокай паляны. Шэсць хат стаяла там маляўнічым непарадкам, не ў вуліцу, а абы-як. Адна хата стаяла задам у вокны другой, другая бокам да глухой сцяны першай, i ўсе далёка адна ад адной. Будаваліся тут, не ашчаджаючы месца. Хаты былі няроўныя, былі вялікія, з кветнікамі перад вокнамі i з маляванымі вокнамі i дзвярыма. Былі новыя, яшчэ з жоўтым колерам свежага дрэва i з нявыветранай свежай смалой на хваёвым бярвенні. Былі i малыя хаты. Цесныя i старыя. Гэтыя даўно аселі i цяпер трухлелі сярод сваіх прыбудовак i дрэў. Дарога праходзіла паміж імі i ішла праз лес. Толькі з аднаго боку гэты дробны пасёлак не быў адгароджан ад шырокага свету лесам. Там было поле, крыху ўзгорыстае, высокае, са старой прысадзістай арабінай, у якой была ададрана разам з паласой кары да самай зямлі тоўстая галіна. ці то гэта маланкай у навальніцу, ці чыёй злой рукой. Арабіна стаяла на ўзвышшы, i ад яе да хаты полем вілася сцяжынка.