Мирсәй Әмир - Повестьлар һәм хикәяләр / Повести и рассказы

Төркем кузгалып куйды. Сүзсез генә тәмәке тартып яткан берәү, зур гәүдәсен күтәреп, аягөсте басты, каты итеп киерелде, авызын зур ачып иснәде.

– Ярар, егетләр, җитәр, – диде, – сөйләсәң, сүз чыга, төртсәң, күз чыга дигәндәй, сүз бетмәс ул, иртәгә эшкә барасы бар, кайтышыйк та ятышыйк.

Аның артыннан тагын берничә кеше кузгалды. Тик, бу төркем өчен яңа кеше булган Гаязның нидер әйтә башлавын күреп, аягүрә баскан килеш тукталып калдылар.

– Ибрай абзыйның сүзләре, – диде Гаяз, – әгәр дә ул аларны чынлап уйлаган булса, бик кадерле сүзләр. Тик менә мин белмим, алай уйлаучы Ибрай абзый үзе генәме, әллә аңа кушылучы башкалар да бармы? – Гаяз, җавап көткәнен сиздереп, бераз туктап торды. Башкалар да, авызларын йомып, тынычлыкны тирәнәйттеләр – җавап бирүче булмады. Гаяз әйтергә теләгән фикерен ачыклаштырыбрак яңадан кабатлады: – Әгәр дә, әйтик, Ибрай абзый теләгәнчә, юл күрсәтүче булса, хөкүмәт кирәкле машиналар белән ярдәм итсә, артельгә кереп эшләргә теләүчеләр сезнең арада булыр идеме?

– Нигә булмасын, – диде берәү әкрен генә.

Башмагы эченнән самовар кәлпәге чыккан кеше дә аның фикерен куәтләп куйды:

– Булмыймы соң, Ибрай ише тимер көрәк белән җир сөрүчеләр азмыни бездә.

– Әнә безнең абзый да каршы килмәс иде аңа, – дидем мин.

Ләкин абзый бу турыда үзенең ашыкмаганлыгын белдерде:

– Уйлап карар идем әле, энем, – дип куйды.

Аягүрә баскан кешеләр, артык сүз озайтканны көтмичә, үз йортларына таба кузгалдылар. Без капка төбендә яңадан Ибрай белән үзебез генә торып калдык. Ибрай тагын нәрсәләрдер сөйләмәкче иде, Гаяз да аның белән киңәшмәкче иде, минем абзый каршы төште: безне үзе белән өйгә керергә чакырды.

– Әйдәгез, егетләр, тизрәк кайтыйк инде, Ибрай абзыегызның сүзе бетмәс, анда, өйдә көтәләр, – диде ул.

Без дә, бүгенге утырышны шуның белән бетереп, өйгә керергә риза булган идек, тик якында гына шакылдавык тавышы ишетелеп бүлдерде.

– Туктагыз, – диде Ибрай, – Имәли абзыегыз килә, аны да тыңлап карыйк.

Абзый, Ибрай чакырганны көтмичә, үзе үк кире борылган иде инде. Имәли исеме чыккач, мин дә бик кызыксындым. Гаяз аның кем икәнен белмәсә дә, безнең кызыксынуыбыз аркылы аңарда да Имәлине күрәсе килү тойгысы кузгалмый булмагандыр. Революция белән бергә безнең авыл каршында чиксез зур дан алган партизан Имәлинең хәзерге көндә ни хәлдә булуын беләсем килә иде минем. Җәйге авылның кичке тынлыгын җимереп ишетелгән шакылдау тавышы аның хәзерге көндә урам каравылчысы булып йөрүен үзе күренмәс борын ук сөйләп бирде бирүен. Гади тукмак формасында юнылган агач башына шакмак тагып ясалган коралның, әле әкрен генә тавыш чыгарып, әле бик каты кызып китеп, тигезсез шакылдавы йә булмаса бик каты шакылдап килгән җиреннән кинәт бөтенләй тукталып калуы, кемнеңдер нәрсәгәдер ачулануын, нәрсәгәдер ярсуын, кемнәргәдер йодрык янавын күңелгә төшереп, Имәлинең үз хәленнән риза түгеллеген аңлата төсле тоелды. Тик бу сизенү генә канәгатьләндерми, тизрәк аның үзен күрәсе, нинди хәлдә булуын үз авызыннан ишетәсе килә иде.

Ул озак көттермәде. Мин Гаязга аның кем булуы турында кыска гына итеп аңлатырга да өлгермәдем, килеп тә җитте. Ибрай үзенең һәрвакытта һәр дусына әзер булган ачык йөзе, уен сүзләре белән алдан эләктереп алды аны:

– Ишеттек, Имәли, ишеттек, тукта.

– Ишеттегез, пычагым, агач тавышын гына ишетәсез сез, үзегез агач булгач, – диде Имәли.

Аның сүзләре, пулемёттан чыккан төсле ашыгып, берсен берсе куып чыктылар. Ярым карлыккан тавыш белән бөтен авылга ишеттерергә теләгән төсле кычкырып сөйли иде ул.

Ибрай, аны тынычландырырга теләгән төсле, юрамалый әкрен тавыш белән җавап кайтарды:

– Агач тавышы чыгарып йөрисең бит, Имәли туган. Агач тавышы ишетмичә, нәрсә ишетик соң?

Ләкин Имәлинең тавышы әкренәймәде, яртылаш әшәке сүзләр кыстырып, кычкырып җибәрде ул:

– Йөрәк тавышы ул… Йөрәк тавышын ишетмисез сез!

– Әдәплерәк сөйләш әле, Имәли туган, болар бит синең үз малайларың түгел, кунаклар, – диде Ибрай, безгә төртеп күрсәтте.

– Ә, Ильясмы? – диде Имәли, мин дип белеп, Гаязга кулын сузды. – Нихәл?.. – Ул минем исем белән дәшәсе урында тагын әшәке сүз әйтеп куйды.

Гаязның андый кешеләрне яратмавын белгәнгә күрә, мин бик нык борчыла башладым. Гаяз, әлбәттә, аның белән күрешмәс, тупас рәвештә борылып китәр дип көтә идем. Ләкин, гаҗәпкә каршы, бу минутта Гаяз миңа таныш булмаган ягын күрсәтте. Имәлинең үзенә караганда да әшәкерәк җавап белән шапылдатып күреште:

– Шәп… Тик мин Ильяс түгел, әнә ул, – дип, мине күрсәтте.