Кандрат Крапіва - Байкі

Каб не маглі мараль як-небудзь перайначыць,
Я мушу байку растлумачыць:
Паехаў быў вучоны нештавед
Аж у Амерыку, за свет,
I розуму такога там набраўся,
Аж нос яго задраўся.
Вярнуўшыся, і ён, як Попка той,
Пачаў спяваць «за упакой».

Аб тым нямала ўжо трубілі,
Што кожны з цыганоў сваю кабылу хваліць,
А на чужую горы валіць…
Не ездзіць Цыгану на хваленай кабыле:
Яму — прадаць ды зарабіць.
Аб бессумленнасці яго не будзем мы трубіць,
Бо разумеем цыганоў,
Не разумеем толькі тых паноў,
Якія без падставы,
А проста так, для таннай славы
Сваёю хваляцца кабылай
(Іх асабліва шмат сярод пісак).
Другая кляча
На трох нагах, бывае, скача,
А ён крычыць: «Глядзіце — вось рысак!
Якое хараство! Якая шпаркасць! Сіла!»
Затакаваўшыся, не бачыць ён,
Што хмара круціцца варон,
Што карканнем вітаюць падлу госці,
Што кляча ўся ў каросце,
Бязногая і гуз якісьці на баку.
Так языком датуль ён чэша,
Пакуль не пойдзе пеша,
«Надгробнае» адпеўшы «рысаку».

Перш, чымсьці з пахвальбой імкнуцца недзе,
Не шкодзіць паглядзець, на чым з нас кожны едзе.

На паплаўцы
Каля дарогі
Гулялі часта два хлапцы —
Алесь і Грышка клышаногі,
Вясёлы, жвавы ды румяны
Алесь
Здароўем дыша ўвесь,
Імпэтам нестрыманым,—
Вось чырвань, здэцца, капне з шчок.
А Грышка, хоць старэйшы трошкі,
Але крывыя мае ножкі
Ды галаву з гаршчок.
Але ж удвух яны заўсёды
Жылі-гулялі не без згоды,
Пакуль была гульня адна:
Рыгор за жарабца, Алесь за фурмана.

А раз нек выйшла між хлапцамі,
Што захацелі быць абодва жарабцамі:
I шыя ў кожнага дугой,
I землю кожны б'е нагой,
I вочы скошаны пад лоб,—
Пусціліся ўгалоп.
Алесь імчыцца, як на крыллі,
Зямлі нагамі не даткнецца,
А Грышка хліпае ў бяссіллі
Ды з кожным крокам астаецца,—
Хоць ты лажыся памірай.
Нарэшце злосць аж цераз край.
Тут камень ён схапіў з-пад ног,
Прыпаў каленам на траву
I з сілаю, наколькі мог,
Пусціў Алесю ў галаву.—
Бягун прысеў дый застагнаў…

Алеся Грышка абагнаў.
Дзе Грышку бачыў я, вы хочаце спытацца?
Сярод работнікаў мастацтва.

Меў нейкі Селянін мізэрнага Каня —
З сабаку, можа, так, мо, з добрае шчаня.
Малому веліччу быць хочацца заўсёды,—
У мацеры-прыроды
Такі спрадвеку ўжо закон.
Так вось і гэты Конь…
Яно не ганьба хоць — сабе дабра жадаць,
Але ў Каня ўжо, як відаць,
Жаданне ў манію вялічча перайшло.
I стаў ён скардзіцца на ўсё сяло:
I «і-га-га!» і «і-го-го!» —
Хамут нібы не да яго.
— Я сам, — іржэ, — такі каніска,
А вось хамут дык жарабячы блізка —
Не засупоніўшы і то ён нават цесны:
Ні ўлезці мне ў яго, ні вылезці — хоць трэсні!
У горад Селянін прыехаў на кірмаш.
I вось убачыў тут асілак наш,
Што грузныя ламавікі
Пудоў па сто вязуць мукі.
— Ну вось цяпер ці бачыш ты,—
Пытае ён Гаспадара,—
Якія ў коней хамуты?
Табе б купіць даўно пара
Хоць трошкі большы для мяне,
I я б за іх цягнуў тады ўдвайне:
Не сто пудоў, а цэлых дзвесце.
Тут, каб Каню свайму давесці,
Што гэта глупства і мана,
Каб выгнаць, зноў жа, наравы
З дурной канёвай галавы,
Той гаспадар і просіць фурмана,
Каб ён у воз вялікі свой запрог яго каняку.
Фурман гатоў за пэўную падзяку,—
Асілак наш ужо ў вялікім хамуце.
Ахвоты той хамут хоць шмат яму паддаў,
Але тут здарыўся скандал:
Пралезлі праз хамут канёвы персі й ногі,
I затрымаўся ён аж ледзь на жываце.
А тут яшчэ пракляты воз
I з месца не скрануць — як да зямлі прырос.
I просіць у бядзе наш дурань дапамогі.
З тае пары другога хамута
Не патрабуе Конь ніколі:
Свайго яму якраз даволі,
Хамут стаў — проста любата.

Мне часта крыкуны мільгаюць у вачах —
Да славы прагныя, ды вузкія ў плячах.

На ферме на адной савецкай
Былі каровы ды авечкі,
Свіней паўнюсенькі свінюх
I рознай хатняй птушкі мноства.
Ну, словам, там жывёлаводства
Паставілі на вышыню.
Жывёлаводчы меў саўгас характар.
Варочаў глебу працавіты трактар,
А на падмогу коні ды валы
У гаспадарцы той былі
(Ці шмат, — таго я не скажу).
Яшчэ там быў сабака Жук.
З валом Рабым любіў ён падражніцца —
Нібыта сябравалі ўдвух.
Але… Рабога клікаў плуг,
А Жука вабіла разніца:
Натуры быў ён сапсаванай
I за крадзеж не раз балюча луплен,—
Як кажуць, элемент дэкласаваны,
Ну, адным словам — люмпен:
Віляў, бадзяўся, валачыўся
Альбо драмаў, ляжаў у хаце,
Аднак нядрэнна ўмеў брахаць ён,
Падчас прамоўцаю лічыўся.
Загадчык раз жывёлы сход
Для перавыбараў назначыў.
Вось і пусціў наш Жук у ход
Тут талент свой сабачы.
— Пра вас, — крычыць, — адно скажу я,
Што ўсе вы — дробныя буржуі:
Нягледзячы, што й батракі,
Да абрастання — сквапы.
Не падыму за вас рукі.
Свае мазольнай лапы.
— Чаму? — пытаў Падласенькі.
— Бо ўсе вы — дробнаўласнікі.
Вунь у каня ёсць свой хамут,
Вол мае ўласнае ярмо.
Ну, ды яму
Яшчэ дармо,
Але ў казы (глядзі, брыда!)
Свая ёсць нават барада.
Нарэшце маеце ўсе вы
Яшчэ і ўласныя хлявы.
Але ж цяпер скажыце мне —
Вось ці была ў сабакі хата?
— Ну, не! Вядома, не,—
Жывёлы кажуць вінавата.
— Дык вось давайце кандыдатаў…
Баран тут першы кажа: — Бе!
Цябе, браток, цябе!
За ім і коні: — Гі-го-го!
Яго! Няўжо ж каго! Яго!
Пасля валы й каровы: — Му!
Яму начальствам быць, яму!