Кандрат Крапіва - Байкі

Выходным днём у саснячку
Жанчына з дзіцянём гуляла,
Лягла пад сонца, задрамала,
А небяспека напаткала
Яе маленькую дачку.
З узгорка ўніз вядзе сцяжынка, —
Ідзе па ёй мая Дзяўчынка
Ды ловіць матылькі.
А гэтым часам пры сасонцы
Гадзюка грэецца на сонцы,—
Блішчыць на ёй узор лускі.
Дзяўчынка рада: «Цаца! Цаца!»
I хоча ўжо рукой хапіць,
А «цаца» пачала звівацца,
Лісліва, ціхенька сіпіць:
— Хачу, дзіця, з табой пасябравацца:
Цябе я ласкава, пяшчотна абаўю,
Пазнаеш ты любоў маю.
Аж раптам тут ля самых ножак
Зафыркаў злосна Вожык
I кінуўся адважна на Змяю.
Змяя ўзвілася бліскавіцай,
Зубамі хоча ўпіцца,
Мільгае промнямі лускі,
А ён, узброены ігліцай,
Зубоў змяіных не баіцца
I рве Гадзюку на кускі.
Дзяўчынка сціснула ад гневу кулачкі,
Крычыць на Вожыка:
— Пачвара, недарэка!
Ты цацу сапсаваў маю!
За гэта я цябе наб'ю. Ты — бека!
— Дзіця, — адказвае ёй Вожык, —
Хоць бека я, калючы, непрыгожы,
Але ж я знішчыў смерць тваю.
Як падрасцеш, ацэніш ты паслугу
I мне падзякуеш, як другу.

Дзіця дзіцём — і розум у яго такі.
Я не дзяцей тут меў на мэце,
А ёсць яшчэ дарослыя дзядзькі
На свеце,
Што і змяю гатовы прытуліць,
Якая іх умее пахваліць.
Такім мілей ліслівы гад паўзучы,
Чым верны друг, хоць і калючы.

Была ў мяне калісьці цётка —
Ну й добрая ж (хай лёгка ёй ікнецца)!
У душу гатова ўлезці, здэцца:
Вось так і клыпае, як тая кураводка,—
Схаваць гатова пад крыло.
Даўно ўжо гэта ўсё было,
I цётку помню мала я,
Але што цётухна Магрэта
Была ў нас гаспадыня «ўдалая»,
Дык добра помню гэта.
Калі ў яе часамі страва
Выходзіла няўдала,
Тады заўсёды яна справу
Акрасай папраўляла.
Пры гэтым гутаркі было там больш, як смаку:
Насыпле канапель ці маку,—
Якая, чорта, там яда!..
Бывала (веры ці дасце?),
Ясі, а ў роце аж расце,
Але ясі патом: адмовішся — бяда!
Калі яна заўважвала, бывала,
Што ем я не са смакам,
Абавязкова трактавала:
— Еш, дурань, бо то з макам!

Забыцца мне пра цётухну пара,
Бо ўжо даўно яе аплакаў,
Але ў жыцці я чуў яшчэ не раз:
— Еш, дурань, бо то з макам!

Другі, бывае, дабрадзей,
Пашану страціўшы ў людзей,
На тым часамі спаганяе,
Што прозвішча мяняе.
Не помню месяца і дня,
Нядаўна нек адна свіння
Свайму там старшыні ці «заву»
Так накрамзоліла заяву:
«Ад грамадзянкі вёскі Свінюхі,
Хляўцоўскае акругі,
Што перанесла здзекі пугі,
Як панаваў пастух Трахім,
Ад аблавухае свінні Каравай

Я, прылажыўшы ніжэй капыты,
Заяўляю аб тым,
Што з усёю сваёю раднёю
Не хачу болей звацца Свіннёю.
Бо „свіння“ і за лаянку часта ўжываецца,
А мне гэта не падабаецца.
Вось і прашу даць імя мне новае,
Падмацаваўшы яго пастановаю,
Каб не кожны хам
Калоў вочы нам:
I каб спагнаць заўсёды мела права я,
Калі асмеліцца абразіць хто».
I распісалася пярэднім правым капытом:
«Свіння Каравая».

А старшыня той розум меў:
— Завіся, — кажа, — ты хоць — леў,
Аднак жа, як свінню ні кліч,
Яе заўсёды выдасць лыч!

Не надта так даўно, не так далёка,
А ў нашай жа рэспубліцы, пад бокам,
У цёмным і густым бары
Ды жыў Каршун стары.
У мастакі Каршун палез
I стаў хваліцца на ўвесь лес,
Што ён — спявак вялікі.
— Ах, ёлкі твае палкі! —
Паміж сабою шэпчуць галкі.
— Нашто хваліць праціўны голас дзікі?
— Ён звар'яцеў пад старасць, небарак,—
Ім патурае сіваграк,
Але на вушка ўсё — баяцца ўслых:
«Няхай ты, — думаюць, — згары!»
Дый зразумела нам, бо той каршун стары
Начальствам быў у іх,
I ведалі даволі ўсе наўкола,
Што хоць паганы меў ён голас,
Ну дык затое ж кіпцюры!
Вось перад ім і сталі гнуцца ў крук,
Бо хто ж асмеліцца пярэчыць?
Наадварот, — паслухайце, што кажа Цецярук:
— Няма на свеце прыямнейшай рэчы,
Як слухаць песні Каршуна.
Выдатных спевакоў мне чуць не першыня.
Прыходзілася чуць, напрыклад, Салаўя,—
I аб якой тут кажуць прыгажосці,
Не разумею проста я,
Хоць ты мяне зарэж,
Набраўся толькі, слухаючы, злосці:
Цырыкае, пішчыць, а што — не разбярэш,
Як і не наш ён усё роўна.
Вось Шпак
Дык трохі ўжо не так;
Зусім нішто спявае Грак,
А паважаная Варона
Мацней за іх за двух.
Але найлепш за ўсіх — шаноўны старшыня.