Усевалад Нястайка: Тарэадоры з Васюкоўкі

І цяпер, калі мы, журботна ўздыхаючы, засыпаем наша няўдалае метро, Кантрыбуцыя выглядвае з кароўніка і спачувальна пазірае на нас. Дарагая Кантрыбуцыя! Якое ў цябе вялікае і пяшчотнае сэрца. Ты адзіная разумееш і шкадуеш нас. Дзякуй табе, карова!

— Яшчэ не закончылі, антыхрысты! — так неспадзявана грымнуў ззаду дзед Варава, аж мы папрысядалі. Мы страцілі пільнасць, не заўважаючы, што ж у нас за спіной робіцца. Папаліся-такі.

Наперадзе сцяна свінарніка, з бакоў — густы бур'ян, ззаду дзед Варава. Уцякаць няма куды. Так і здранцвелі мы, прысеўшы, як кураняты перад каршуком.

— Не бойся, не крану!

Гэтыя словы нібыта паднялі нас, разагнулі нам ногі. І як быццам хтосьці роварнай помпай качнуў — так мы ўздыхнулі! І дрыготкія нашы вусны самі па сабе расцягнуліся ў агідную ліслівую ўсмешку. Але дзед на нашу ўсмешку не паддаўся. Не любіў дзед такіх усмешак. Суровы быў дзед Варава.

Яго твар быў шэры і плямісты, як залеташняе лісце. Вусны тонкія і моцна стуленыя, быццам у роце вада. Вочы без павек, круглыя і нерухомыя, як у пеўня. Здавалася, што дзед заўсёды нечым здзіўлены. Але так толькі здавалася. Мабыць, не было ўжо на свеце нічога, што магло б здзівіць дзеда Вараву. Яму пайшоў восемдзесят трэці.

— Канчайце, гаўрыкі, і ідзіце рыхтаваць урокі, дыктант на носе.

Мы скрывіліся. Мы гэта ведалі. І хто прыдумаў гэтыя дыктанты? Ды яшчэ вясною, калі ў паветры пахне футболам і цуркамі-палкамі, калі птушкі лямантуюць, як гандляркі на рынку, і калі так сонечна і цёпла, што мы з Явам ужо тройчы купаліся.

— Усё, здаецца. Так, як і было. Праўда ж? — нясмела пытае Ява, прытоптваючы нагамі свежую зямлю.

Дзед скоса пазірае на нашу работу — відаць, што ён не вельмі задаволены. Але кажа:

— Ідзіце, ідзіце ўжо. Але ведайце, яшчэ раз што-небудзь падобнае — вушы паабрываю і свінням выкіну.

Бокам, спінамі да бур'яноў, мы праходзім каля дзеда і, абмінуўшы яго, штосілы бяжым. Уцякаем.

І якраз учасна: яшчэ імгненне — і дзедава рука з размаху прыляпілася б да маіх нагавіц...

Я жыву па суседству з Явам. І праз хвіліну мы ўжо аддыхваемся ў нашым садку.

Мы сядзім у бульбе пад вішняю. Сядзім і бядуем, што такая прыкрая няўдача напаткала нас з тым «метро». Але доўга сумаваць мы не ўмеем.

— Слухай, — раптам кажа Ява, — а давай зробім... падводную лодку.

— Давай, — не задумваючыся, кажу я. І толькі пасля таго пытаю: — А з чаго?

— Са старой пласкадонкі. Той, што каля вярбы...

— А як?

— Ваду вычарпаць, дзіркі пазатыкаць, прасмаліць, верх забіць дошкамі. Вось тут перыскоп. Вось тут люк. На днішча баласт.

— А рухавік?

— На вёслах будзе. Нам жа не трэба, каб дужа ходкая. Абы падводная.

— А дыхаць?

— Праз перыскоп.

— А на паверхню як выплываць?

— Баласт выкінем і выплывем.

— А як вадой залье і затопіць?

— Ты што, плаваць не ўмееш? Вось яшчэ! «Як? Як?» Дулю з макам з табою зробіш!

— Сам ты дуля з макам! Які разумны!

— Ды ну цябе, — сказаў Ява ўжо прымірэнча. А я і зусім нічога не адказаў — не хацелася сёння сварыцца.

Мы выйшлі з саду і скіраваліся да старога калодзежа з жураўлём, з якога ўжо даўно і ваду не бралі — так затваніўся. Я перахіліўся і гучна крыкнуў у задушлівую і прапахлую цвіллю і балотам цемрадзь: «Го!» Я люблю гокаць у калодзеж: такое «го» атрымліваецца — аж у вушах ляскаціць. Такое «го» толькі ў калодзежы і пачуеш. Любата, а не «го». Вось — і зараз...

— Го!

— Го!

— Го!

Толькі адгалоскі пайшлі — няйначай аж да цэнтра зямлі.

І раптам у гэтыя адгалоскі ўплялося жаласнае тонкае скавытанне. Я натапырыў вушы.

— Ява! — кажу. — Там хтосьці ёсць.

— Мані!

— Ану, гокні і паслухай.

Ява перагнуўся і гокнуў. Мы прыслухаліся. І выразна пачулі з глыбіні плаксівае шчанячае скуголенне.

Мы пераглянуліся.

— Нейкая недарэка ўкінула туды цюціка, — сказаў Ява.

— Точна, — сказаў я.

— Ну дык што? — сказаў Ява.

— Трэба выцягваць, — сказаў я. Хаця мог гэтага і не гаварыць. Бо ён такім тонам запытаў, што гэта ўжо быў і адказ.

— Значыць, так, — сказаў Ява. — Я сядаю ў цэбрык і спускаюся. А ты мяне трымаеш.

— За што? Хіба я цябе так утрымаю?

— Ты і сапраўды слабак. Не ўтрымаеш.

— Дык, значыць, я спускаюся, а ты мяне будзеш трымаць, калі ты такі дужы.

— Не, спускацца буду я. Я першы сказаў... І... і ў цябе была тыдзень назад ангіна. Табе нельга ў калодзеж. І наогул, у цябе насаглотка... Мы, ведаеш што, — вяроўку прывяжам вунь да таго бруска — вагі. І ты будзеш цягнуць. Вельмі зручна.

— А дзе ўзяць вяроўку?