Альберт Гаделшин - Кырлай кызы Айсылу

Барысы да исәнләшәләр.

Мөбарәк. Вәгәләйкемәссәлам. Тукта әле, тукта, Солтанбәк әфәнде, бу улың бит менә болай гына, сабый гына иде. (Кечерәйтеп күрсәтә.) Кара инде, егет булып үсеп җиткән. Улым, исемең ничек әле?

Акъегет. Акъегет булам, ә кәләшем Казилә исемле.

Мөбарәк. Акъегет, Казилә – бик күркәм, бик күркәм, шулай бит, Афанасий Фёдорович?

Афанасий. Әйе, әйе, Мөбарәк би. Минем дә үсеп җиткән улым бар бит, өйдә хуҗа булып калды.

Солтанбәк. Шулай вакыт тиз үтә, гомер дә узып бара. Менә улым да үсеп җитте, Алла боерса туй ясарбыз.

Залда яки балконда Сөрәнче пәйда була. Фанфара тавышы яңгырый.

Сөрәнче. Тыңлагыз, тыңлагыз! Ярминкәгә Олуг Мөхәммәд хан килде. Каршылагыз!

Бер хан сакчысы келәм тәгәрәтеп җәя, икенчесе эре кыяфәттә ханның тәхет кебек матур урындыгын чыгарып куя.

Шәрык музыкасы яңгырый, дүрт шәрык кызы бию башкаралар, кунаклар тамаша кылалар. Бию тәмамлануга, фанфара тавышы яңгырый, ике хәрби, сөңгеләр тотып, тәхет янына басалар. Бик матур, бай киемдә Олуг Мөхәммәд хан керә, аның артында бер ир җилпәзә селкеп тора. Ярминкәдәге халык хөрмәт күрсәтеп бил бөгәләр. Хан тирә-якны дикъкать белән карап чыга.

Хан (баш иеп). Әссәламегаләйкем, туганнар, чит ил кунаклары! Барчагызга да рәхмәт, минем чакыруны читкә какмыйча, ярминкәгә килгәнсез. Шушы изге җирдә беренче мәртәбә зурлап ярминкә уздырыла, шулай ук беренче мәртәбә чит ил сәүдәгәрләре дә бездә кунакта.

Безнең халык үзенең гасырлар буе чәчәк атып торган Бөек Болгар шәһәрен югалтты. Аны таладылар, ташын ташка калдырмадылар… Ә халык исән, яшәячәк. Халык исән булса, яңа калалар да үсеп чыгарлар.

Карагыз, әнә-ә тегендә, Казансу белән Болак кушылган калкулыкка. Хәзер анда яңадан кирмән күтәрелә, яңартып кала салына. Күрәсезме, кирмәннең диварларын, мәчетләрнең манараларын? Биредә безнең дәүләтнең баш каласы була. Ул кала Казан дип аталачак.

Халык шатланышып кул чаба.

Йа Ходай, фатихаңны бир, болгар халкы үзенең дәүләтен яңарта, ул Казан ханлыгы дип аталачак. Амин!!!

Халык хан артыннан кабатлый, «Амин» дигән теләк дога булып яңгырый. Акъегет белән Тимерҗан, баш кагып, сүзләре рас килүгә шатланалар. Халык арасыннан Мөбарәк би ханга мөрәҗәгать итә.

Мөбарәк. Зирәк һәм дә Бөек хан, Олуг Мөхәммәд галиҗәнаплары, сорарга рөхсәт итсәңче?!

Хан. Рөхсәт, сора, сәүдәгәр.

Мөбарәк. Без, чит ил сәүдәгәрләре, шушындый зур ярминкәгә чакыруың өчен, Бөек хан, рәхмәтләребезне белдерәбез! Күргәннәрдән без таңга калдык. Яңа дәүләт, яңа кала салына. Булачак яңа Казан шәһәре Каһирәдән, Багдадтан бер дә ким булмас, Алла боерса.

Барысы бер аваздан. Иншалла, Иншалла!

Мөбарәк. Зирәк хан Олуг Мөхәммәд галиҗәнаплары, минем бик зур үтенечем бар иде. Алла хакы өчен кире какма!

Хан. Йә-ә, йә-ә, сәүдәгәр, кулымнан килгәненнән йөз чикмәм.

Мөбарәк. Рәхмәт, Бөек хан. Менә биредә нинди зур бәйрәм, төрле илләрдән кунаклар җыелган. Гөрләп, ярминкә бара, ә шулай да нәрсәдер җитми кебек… Җитмәгәне шул, Бөек хан, ярминкәдә туй булырга тиеш! Кияү егете белән кәләш биредә… фатихаңны бир, Бөек хан!

Хан. Кая соң алар, кияү белән кәләш?

Мөбарәк яшьләрне чакырып чыгара.

Мөбарәк. Менә алар, Бөек хан.

Хан (дикъкать белән яшьләрне карап чыга). Егет, син кем буласың, кайсы ырудан?

Акъегет (каушап). Бөек хан Олуг Мөхәммәд галиҗәнаплары, мин сәүдәгәр Солтанбәк углы булам, Сарайчык шәһәреннән, кыпчак җирләреннән.

Хан. Әтиең кая?

Солтанбәк халык арасыннан бераз алга чыга.

Солтанбәк. Мин биредә, Бөек хан. Әссәламегаләйкем!

Хан. Вәгаләйкемәссәлам, Солтанбәк әфәнде. Улыңның исеме ничек?

Солтанбәк (каушап). Э-э-э, Акъегет, Акъегет, Бөек хан.

Хан. Кәләшенең аты ничек?

Солтанбәк. Казилә, Казилә, Бөек хан.

Хан (елмаеп). Менә бит, яңа кешеләр, яңа исемнәр. Мөбарәк би, Солтанбәк әфәнде, мин фатихамны бирәм, тик бер шарт белән.

Мөбарәк, Солтанбәк} (бергә, куркып, Нинди шарт, Бөек шикләнеп). хан?

Хан. Минем шарт шул булыр… (пауза ясап) яшьләр туйны шушында, яңа Казан каласында узгарырга тиешләр. Һәм яшәп калырлар…

Солтанбәк (тәмам аптырап). Бөек хан, ни-и… алар кайда яшәрләр, ата-анасыз аларга авыр булыр бит.

Хан. Солтанбәк әфәнде, әгәр ризалыгыңны бирсәң, мин яшьләргә икенче аталары булырмын. Хәзергә минем җәйге сарайда яшәп торырлар, беренче гаилә буларак, аларга җир-су бирербез, бергәләп йорт та салырбыз.

Яшьләр рәхмәт әйтеп тезләнәләр, сәүдәгәрләр бил бөгеп торалар.

Хан. Йә-ә-ә, торыгыз! Халык алдында мин тезләнеп рәхмәт әйтергә тиешмен.