Сұлтанмахмұт Торайғыров - Адасқан өмір

Тəніме жаным сыймас іздеп кімді?
Кеудем қызып құриды əбден мысым.
Іздеймін, түсін əлі бір көргем жоқ,
Кандай түрде, қай жерде білемісің?

«Басқа бақыт табылмас» деп ұқпаймын,
Соны табу: ең менің керек ісім.
Бір табармын басқа бар қандай бақыт,
Таңдаймын, салыстырып, əрбір ісін.

Ұқпаймын қол жетпейтін бақыт бар деп,
Дүние жаралғандай менің үшін.
Үміттімін, алдар деп жəне ұқпаймын,
Қайғы алған жоқ жүректің бір бұрышын.

Сол түрде тұратындай мəңгі өмірім
Бақыттан бақыт таңдар жас көңілім.
Жетпеймін деп білмеймін еш біріне,
Мен үшін жоқ секілді кəрілік, өлім.

«Асығыс жоқ, мен əлі жетем» деймін, –
«Дəл бүгін жетпедім деу бекер» деймін.
«Сондай бақыт табуға мен əуелі –
Сондай бейнет һəм еңбек етем» деймін.

Еңбек қып мен іздейтін бақыт қандай?
Бүгін мен ұйықтағам жоқ таңдай-таңдай:
Бай болу, əкім болу, алғыс, атақ –
Ойланылды бəрі де бірі қалмай.

Ғашық болу, ақ ерке сұлу тауып,
Еріп тұрған «бір мен» деп жүрегі ауып.
Жанына жаным қосып өмір сүріп,
Айды күндей өткізу құрып сауық…

Ең басында көрінді байлық оңды:
Басқасына даярлық жолды.
Əкімшілік, сұлу жар, алғыс, атақ –
Бəрі сатылар, тек байлық болса болды.

Жоқ, əкім болу неге ақы беріп,
Бермеген күні кетсе халық жеріп.
Ақыл иесі, жан иесі бола тұра,
Жансыздың арқасымен күтім көріп.

Крыловтың баснядағы есегіндей,
Үстімде алтын болғанды қылып желік.
«Данышпан ел көркейтер ерім осы», –
Деп таңдап қоймаған соң халық сеніп.

Қандай байлық шыдайды тойғызуға,
Анау топты тімтінген күнде келіп.
Кісі деп, ақылды айтпас, есек демей,
Жүргенді құр байлықпен қатарға еніп.

«Ит едім, байлық мені кісі қыл» деп,
Адамның несі адам болған жерік?
Мен адам болғандықтан өзі қызығып,
Бақыт, дəулет жүрмеген соң соңыма еріп.

Несі бақыт: сүймейтін бір сұлуды,
Сатып алып, өзімді жүрсем теліп.
«Құшақта, сүй!» деп зорлау, көріп отырып
Ататындай көздерін берілсе ерік.
Несі бақыт: сол байлық қылмаған соң,
Сұлу бір сүйетіндей жүрегі еріп,

Байлықпен медресе, школ салсам,
Нашарларды оқытып, алғыс алсам;
«Жақсы» деген атағым жұртқа шығар,
Жиһан кезсем, кəрілікте қажыға барсам.

Жоқ, байымас бұл күнде адал еңбек:
Біреу байыса, біреулер кедейленбек.
Кімде-кім тез байыса қолына ағып,
Кім кедей болса, соның малы келмек.

Несі бақыт: алдап ап, тартып алып,
Өз малын қайта өзіне қайтып бермек.
Көз жасы, бейшараның маңдай тері,
Жиылып, байытпай-ақ қойсын мені.
Мал біте ме адамды малдай қылмай,
Малдан басқа көрмейтін дəнеңені.

Бейне бір жаралғандай мал жимаққа,
Адалдықтан, ардан без, дамыл таппа.
Мал сен үшін жаралмай, сен мал үшін,
Жасағандай өмір сүр, осы бақ па?
Құл болмаған бай бар ма осы күнде?
Малды жиып, мақсатын ұмытпаққа.

Өгіздей ең маяда шөпке тойып,
Тамақ көп деп қайғының бəрін жойып.
Артық жеп, артық семіріп, бақыт сол деп,
Жүрейін бе басқа ойдың бəрін қойып?

Несі қызық байлықтың, несі бақыт?!
Байлықпен алмаған соң бақыт сатып.
Бақыт тауып беретін істі қумай,
Неге мен өткізейін оған уақыт?

Өйткені мен қалмаспын аштан өліп,
Суыр да жүр ін қазып, күнін көріп.
Қарын тоққа қанағат қыла-тұғын,
Мен емес, тəнім тірі, жаным өлік.
Ірі мақсат болмаса, ұсақ іске,
Неге мен алданайын уақыт бөліп.

Мұны ойлап, байлық жақтан көңілім безді,
Онан бақыт таппасын жүрек сезді.
«Əкімшілік бақыт» деп жұрт айтады,
Осы қалай екен деп ойым кезді.

Адам тобын еркіме жүргізуге,
Бəріне өкімдігім білгізуге.
Мен өзіңдей сүйгізіп бəріне де
Бір мен үшін жылатып, күлгізуге.

Мақсаты бір-біріне қайшы топты –
Бауыр ғып, тату өмір сүргізуге.
Зорлаусыз əр ойдағы сонша жанға,
Не бұйрық қылсам соны сүйгізуге.

Бүйтуге əкім болсам келе ме əлім?
Ешбір əл бүйте алмасы көптен мəлім:
Басқадан өзін артық сүймей-тұғын,
Еш біреу жоқ, байқасам жанның бəрін.