Ізтай Мəмбетов - Сал Сары

Қос бұрым қос жыландай иретілген,
Қос етек бұлаң қағып сүйретілген.
Ортада тұр ойнақтап, жалт-жұлт етіп,
Құлындай қолға жаңа үйретілген.

Сидақтың сылаң өскен Қосаны бұл,
Осындай ойын-тойға қосады нұр.
Əйтсе де жастайынан қалың беріп,
Айттырған əлдекімнің қосағы бір.

Қосанды қалың жатқан Қабақ елі,
Бақтағы бұлбұлына балап еді.
Ұзамай ұзатылмақ Төртқараға,
Көреді маңдайынан бара нені.

Есімін көп есітіп Сал Сарының,
Жүретін ойлап өзін, аңсап үнін.
Міне, енді кездесетін сəті келіп,
Жас ару жоғалтып тұр жан сабырын.

Жақындап бірте-бірте əн келеді,
Қыз-қырқын үстін сипап сəнденеді.
Қосан тұр бір қызарып, бір бозарып,
Жүрегі сезетіндей əлденені.

Баяулап əн бітті кең тыныспенен,
Со бойда сыпайы бір жүріспенен,
Астынан жаңа туған жарық айдың
Жарқ етті ер-тұрмандар күмістеген.

Аттардың жып-жып етіп аяқтары,
Сумаңдап көл басына таяп барды,
– Құрбылар, думан қызсын, орта толсын! –
Деп бірі күткендерге қарап қалды.

– Кемтігі толсын онда өздеріңмен, –
Деп Қосан араласты сөзге бірден.
Барлығы ортадағы дəу жігітті
Ұрланып жеп барады көздерімен.

Қапсағай, ер мұрынды жігіт еді.
Келбеті көрген жанды жібітеді;
Əнімен, сəнімен де сері Сары
Секілді жас қауымның гүлі тегі.

Бір-бірін қыз бен жігіт біле-тұғын,
Сырттай тек ынтызар боп жүре-тұғын.
Ұғысты ұлы сырды қас-қабақтан,
Тапқандай дос көңілдер, міне, тыным.

Қайтадан қызды думан дуылдаған,
Жаңағы жақсы күймен суынбаған.
Кейбіреу əншиінде əнші атанған
Өгіздей аузын үнсіз буып алған.

Соны айтып қыз-келіншек əзілдесті:
– Қайтсін-ай, дауыс та жоқ, əні де ескі.
Өздері өлеңдетіп сонан кейін,
– Енді, айтсын əнші Сары, Сары! – десті.

– Қосылсын Қосан оған, – деді бірі, –
Ашылсын əсем əнмен көңіл кірі…
Сол екен, əткеншектен қыз бен жігіт
Жүректің нəзік сырын төгілдірді…

Құрбым-ау, жас күніңді ал жадыңа,
Көз салып отыз жастың аржағына.
Қасына қалаулыңның тұңғыш барып,
Өн бойың бөленбеп пе ед жалынға?

Көңілің кенелгендей тұнық нұрға,
Сүйіндің сұлу түннен сыр ұқтың да,
Сондағы аттай тулап алып ұшқан
Дүрсілін қос жүректің ұмыттың ба?..

Дəл сондай күйде қазір Қосан, Сары,
Айтылып жатыр əнмен дос аңсары.
Бір-бірін көрмесе де адаспапты.
(Жастықтың жалын атқан осы-ау сəні.)

Қалжырап тап мұндайда бар ма талған? –
Тарады сауық-сайран таңға таман.
Ұйқысыз осы түнді өткізіпті
Жас түгіл кемпір менен шал да тамам.

Болса да Қосан – Сары, сірə, ғашық,
Бұл жолы тілдескен жоқ сырлар ашып.
Лебізін махаббаттың білісті тек.
Қыз қалды, кетті жігіт қырдан асып.

Жігітпен соны əуез бар кеткен бірге,
Сол, міне сыр құяды көп көңілге.
Қыз тұрды, ауыл тұрды құлақ түріп
Алыстан еркін шалқып жеткен үнге:

«Қыз Қосан əр қыздардың Құдайындай,
Өзге қыз судың шалшық лайындай.
Күте бер, сұлу Қосан, үміт үзбе,
Жетермін осы жаздың бір айында-ай».

Батақтың баласы едім тұтқындағы,
Көмекей көрінбейді жұтқындағы.
Би-болыс, арыз салып жата берші,
Мен де бір қызыл түлкі батқылдағы.

Тұтқынды табиғаттың өзі аяды,
Шілде өтіп, болып қапты жаз аяғы.
Соғады салқын самал Ырғыз жақтан,
Мазасыз күндер енді азаяды.

Өзі тар, өзі аласа абақтыны,
Тұратын аңызақтың жалап тілі.
Ыстықтан ығыр болған кіріптарды
Бүрге де боршалайтын талап, түгі.

Бір жақтан қарауылшы қалшылдаған,
Қит етсе қаһарланып қамшыны алған.
Бітеді əлсіздердің демі кейде,
Қанын да бір сүрте алмай тамшылаған.

Қалжырап бүгін де бір өлді кəрі,
Қуарып жастардың да солды бəрі.
Сарғайған Сарының да шөлі қанбай,
«Қара шай бір қайнатым болды дəрі».

Ойлап па кезде мұны ол ұсталар?
Жармола жерім деп не қоныстанар?
Амалсыз ала жаздай азап шекті,
Қасында қазақ та бар, орыс та бар.

Ол, міне, бесін болған мезгіл жетіп,
Бастады бір əуенді безілдетіп.
Көк тұтқын құлақ түріп ұйып қапты,
Ерлік те, өрлік те бар сезімге елтіп.

«Баласы мен Батақтың атым батыр,
Ішінде қараңғы үйдің бұ да жатыр.
«Баспақшы басқа түссе» деген сөз ғой,
Төсексіз қу тақтайға жаттық ақыр».