Максим Танк - Нарач

Трэба вёсламі ударыць, —
Зноў Прахор гаворыць.
Лодкі выплылі на Нарач,
Бы на сіне мора.
Лес над берагам прачнуўся,
Песню паўтарае…
«Паляцелі белы гусі
Ды з чужога краю…»

Слухай, сэрцамаё, шчыра
Я цябе кахаю,
А ты вечна, быццам вырай,
Ад мяне ўцякаеш.
Ціха кагарка паўноччу
Песню абарвала,
За шаўковай хусткай вочы
Зорныя схавала.
— Я даўно цябе кахаю, —
У адказ дзяўчына,
Ці мо прашаптала хваля,
Грышка вёслы кінуў.
— Што ж там песню абарвалі? —
Зноў Прахор гаворыць.
Паняслася песня хваляй,
Хваляй па азёрах.
Уздымецца высока
Недзе над барамі,
Рэе-кружыць, нібы сокал
Па-над трыснікамі,
На прасторах Беларусі
Долі след шукае…
«Вы пастойце, белы гусі,
Я вас запытаю…»

На пабярэжжы азёрным, зялёным
Павырасталі палацы магнатаў,
Воддаль чарнеюць вузкія загоны,
I валуны, і рыбацкія хаты.
Неба заслала блакітам шырокім
Наднарачанскія нівы і вёскі,
Ціхі магільнік, крыж адзінокі
Каля пахіленай ветрам бярозкі.
Людзі жывуць у палацах ліхія, —
Хлеба ў іх досыць, і хлеб без мякіны —
Глыбака ўгрызліся ў нашу краіну,
П'яўкамі смокчучы сокі жывыя.
Толькі гаруе ўвесь бераг рыбацкі:
Рукі крывавым пакрытыя потам,
Твары абмыты слязамі сіротаў,
Плечы намулены лямкай батрацкай.
Нават і песні там іншыя, неяк
Звоняць яны сіратліва над полем,
Пераліваюцца скаргай жалеек,
Сумам прадвечным па шчасці, па волі.

Выйшлі ўсе разам.
Праз межы, праз поле
З вёсламі моўчкі арцелі ішлі.
З берага кагаркі
Раптам ўзняліся,
Зніклі ўдалі.
Выплылі лодкі.
— Смела ў дарогу!
— Шчаслівы палоў!
— Помніце — хлеба няма ўжо!..
Хваляў шум.
Звон галасоў.
З Нарачы выплыла сонца.
Лодкі да сонца плылі.
Біліся хвалі аб вёслы,
Пеніліся і гулі.
Дзеці, жанчыны, старыяI
Сёння на бераг прыйшлі
З віламі, з пешнямі.
Сталі, чакаюць, калі
Новыя выплывуць лодкі.
— Што, усё яшчэ не відаць?
— Мо толькі выплыве вёска адна?..
Нарач шуміць.
Пільна угледзеўся
Ў гатаўскі бераг Сымон,
У бераг далёкі.
Пеніцца сонца, і хваль перазвон.
— Кагаркі, можа?..
— Не, лодкі!
— Бачыце, бачыце! — бераг ажыў.
Радасна бліснулі вочы,
Быццам іх сонца прамень запаліў.

Люблю твае, Нарач, затокі і тоні,
Як вецер густыя туманы развесіць.
Ці снежная пена на хвалях зазвоніць,
Цалуючы зоры, калышучы месяц.

Люблю, калі ў сонцы гарыш пазалотай,
Раскінуўшы сінія хваляў палотны,
Калі ў непагоду сумуеш маркотна
З рыбацкаю песняй, з зялёным чаротам.

Люблю твае буры, твае навальніцы.
Ў іх чую, бы ў песнях, жыццё маладое.
I хочацца блізка грудзьмі прытуліцца
Да чорных ад гневу кіпучых прыбояў.

Як навальніцаю, хмараю шэрай
Лодкі плывуць рыбакоў.
Бурна шуміць нарачанскі ўвесь бераг I
Гулам людскіх галасоў.
— Рана сягоння прачнуліся, гады!
— Бачыш, ляціць вартаўнік!
— Трэба было б яго пешняй пагладзіць,
Лодку загнаўшы ў трыснік. —
Чуюцца знекуль ізноў адгалосы:
— Эх, закіпела ўдалі!
— Вернуцца сёння паны без калошаў!
— Вёслы ў работу пайшлі!
З вёскі, ў сярмязе расхрыстанай, шэрай,
Быццам варона, ляцеў
Полем, пасевамі солтыс Цяцера.
— Рыбы, відаць, захацеў?!
— Што, пане солтыс, чаго пан прыпёрся?
— Кажаш, паліцыі шмат?..
I галасы, быццам жнівам калоссе,
Зрэзаў нахлынуўшы град.
Толькі чуваць, як калышацца шумна
Возера каля чаўноў.
— Бачыш, ідуцьярыною, праз гумны…
— Будзе з паўсотні крукоў.

Хто вас тут склікаў?

Ніхто. Прыйшлі самі.

Слухайце ж, рыбакі!
Пешні кідайце, пакуль яшчэ з вамі
Не загаварылі штыкі.

Ты не гразі нам. Яшчэ ты замолад.
Што нас пужаеш штыком?
Мы ужо бачылі здзекі і голад
Пад акупанцкім ярмом.
Хочаш — страляй у мяне, у старога!
Хай мяне зломе віхор.
Толькі вам, каты, я гэту дарогу
Загараджу да азёр.

Не, не табе, стары, з імі спрачацца,
Лезці грудзямі на іх.
Хопіць з навалаю лютай змагацца
Сілы у нас маладых.

Хлеб адабралі ў галодных сіротаў.
Чым мы накормім дзяцей?
Досыць ужо бедавалі гаротна.
Што ж, пан, страляй жа хутчэй!

I пахіснулася мора людское,
Рынулі ў бой рыбакі,
Рынулі грозным, кіпучым прыбоем
На акупантаў штыкі.