Махмуд Самандаров - Шаҳар муҳитида инновацион биноларни шакллантириш асослари. Ўқув қўлланма

Колизей Римдаги энг катта амфитеатрдир

Колизей фрагменти

Колизей фрагменти

Колизей фрагменти

Колизей фрагментидан

Колизей фрагментидан

Колизей фрагменти

Энг катта стрессни бошдан кечирадиган элементларда (устунларда, узунламасина камарларда ва бошқаларда) энг бардошли материал, травертин ишлатилган; радиал туф деворлари ғишт билан қопланган ва қисман ғишт камарлари билан енгиллаштирилган; ёқимли бетон тонозда оғирликни енгиллаштириш учун пломба сифатида енгил пемза мавжуд. Турли дизайндаги ғишт камарлари бетоннинг қалинлигига ҳам тонозларда, ҳам радиал деворларда киради.

Колизейнинг «рамка» структураси функционал жиҳатдан мақсадга мувофиқ бўлиб, ички галереялар, ўтиш жойлари ва зинапояларни ёритишни таъминлади ва материалларнинг нархи жиҳатидан тежамкор эди.

Колизей, шунингдек, даврий тартибга солинадиган қоплама шаклида айвон тузилмалари учун дадил ечимнинг тарихдаги биринчи маълум намунасини тақдим этади. Устида тўртинчи қават деворида арқонлар ёрдамида баҳайбат ипак айвон боғланган таёқлар учун таянч бўлиб хизмат қилган қавслар сақланиб қолган.

Колизейнинг кўриниши жуда катта ўлчамли ва кўп босқичли тартибли аркада шаклида деворнинг пластик ривожланишининг бирлиги туфайли монументалдир. Ичкаридан Колизей улкан ҳунига ўхшарди, унинг пастки қисмида арена бор эди. У эллипс, яъни чўзилган доира шаклида эди. Бу томошабинларга аренада бўлаётган воқеаларни кузатишни осонлаштирди. Эллипснинг узун томонининг ўртасида, аренанинг энг марказида Рим императори ва юқори мартабали шахсларнинг ложалари жойлашган эди. Меҳмонлар учун ўриндиқли қаторлар арклар билан боғланган тош устунлар билан мустаҳкам ушлаб турилган.

Колизейнинг дизайн хусусиятлари архитектурада тубдан янги сўз эди. Эллипс кўринишидаги арена стендлар билан ўралган бўлиб, улардан катта томошабинлар ҳаяжонли ўйинни томоша қилишлари мумкин эди.

Томошалар: ёввойи ҳайвонлар билан жанглар, гладиаторлар жанги ва бошқалар. Тўғридан-тўғри Колизей аренаси остида жуда кўп қўриқхоналар, касематлар ва ер ости зиндонлари бор эди. Турли техник қурилмалар билан жиҳозланган бу арена тувал томи билан қопланган, ҳатто кема жангларини ташкил қилиш учун ҳовузга айлантирилган. Aжабланарлиси шундаки, бир неча соат ичида амфитеатр аренаси кўлга айланиши мумкин, унинг юзасида байрамона экстраваганзалар ўтказилади. Бундан ташқари, махсус механизмлар аренани чўлга ёки ям-яшил ўрмонга айлантириши мумкин эди.

Тўсатдан қоялар ва ғорлар орасида йўлбарслар, қоплонлар, шерлар ва бошқа йиртқич ҳайвонлар пайдо бўлди. Ва гладиаторлар уларни овлай бошладилар.

Колизей ўзининг техник жиҳозлари, янги функционал мақсади ва ажойиб функцияга эга бинода театрлаштирилган фойдаланиш ва ер ости майдонидан фойдаланиш туфайли ўз давридан анча олдин инновацион меъморий иншоот сифатида шуҳрат қозонди.

Қадимги Римда пайдо бўлган кўплаб техник янгиликлар кейинчалик бинолар ва иншоотларни қуришда, жумладан, ўрта асрларда ҳам қўлланилган.

Ўрта асрларда готика соборлари қурилишидаги техник янгиликлар туфайли инновацион объектлар ҳам пайдо бўлди. Готика меъморларининг техник ютуғи юкни тақсимлашнинг янги усулини кашф қилишлари эди. Масоннинг оғирлиги ва босими маълум нуқталарда тўпланиши мумкинлиги аниқланди ва агар улар айнан шу жойларда қўллаб-қувватланса, бинонинг бошқа элементлари энди юк кўтармаслиги керак эди.

Готҳиc рамка шундай туғилган. Техник ечимнинг янгилиги қуйидагича эди: улар бинонинг мустаҳкам деворларига суяна бошладилар, массив цилиндрсимон тоноз очиладиган қовурғали хоч билан алмаштирилди, бу тонознинг босими қовурғалар ва камарлар орқали устунларга (устунларга) узатилади. Шу тарзда ҳосил бўлган латерал суриш учувчи таянчлар ва таянчлар орқали идрок қилинади.