Махмуд Самандаров - Шаҳар муҳитида инновацион биноларни шакллантириш асослари. Ўқув қўлланма

V асрнинг иккинчи ярми Милоддан аввалги қадимий маданият, санъат ва меъморчиликнинг энг юксак тараққиёт даври эди.

V асрнинг иккинчи ярмида Aфина. Милоддан аввалги э. Юнонистоннинг сиёсий ва маданий маркази бўлиб, ўзгача улуғворликка эришди. Бу давр меъморчилигининг энг юқори ютуғи Aфина Aкропол ансамбли эди. Aкропол қояси водийнинг ўртасидан кўтарилиб, уч томондан тепаликлар билан ўралган ва жанубий томонида денгизга туташган. Бу нилуфар-кулранг оҳактош массаси бўлиб, тик ён бағирлари билан фақат ғарбий томондан кириш мумкин. Устки, гўё кесилган ва ғарбдан шарққа чўзилган платформани ҳосил қилади. Унинг узунлиги 300 м, максимал кенглиги эса Пирей денгизидан тахминан 130 м. Aкропол ўз таркибига бир қанча объектларни ўз ичига олади.

Парфенон – Бокира Aфинанинг асосий ибодатхонаси, шаҳар ҳомийси, тошнинг жанубий чеккасида, энг баланд жойида (милоддан аввалги 447—438 йилларда қурилган, эрамиздан аввалги 432 йилгача қуриб битказилган), Aкрополнинг ғарбий, майин ёнбағридаги дарвоза (милоддан аввалги 437—432 йиллар) ва даҳо Пҳидиаснинг иши бўлган Жангчи Aфинанинг (Промачос) улуғвор ҳайкали, кириш эшигига қараган ва бутун ғарбий қисмда ҳукмронлик қиладиган баланд пойдеворда ансамбл.

Aкропол ансамблидаги бирлик ва яхлитликка архитектура техникаси ва тартиб тизимидан фойдаланиш туфайли эришилди.

Маъбаднинг cелласини ўраб турган Панатҳенаик юриши тасвирланган ажойиб фриз айланма йўлнинг узлуксизлигини таъкидлади. Устунлар билан ўралган мармар ибодатхона бўлган Парфенон (периптер, майдони 30,89 м * 69,54 м, устун баландлиги 10,43 м) осойишта улуғворлиги ва меъморий шаклларнинг мукаммаллиги, қисмларнинг аниқ уйғунлиги, масштабга мутаносиблиги билан ажралиб туради.

Aкропол ансамблидаги бирлик ва яхлитлик

Aкропол ансамблидаги бирлик ва яхлитлик

Aкропол ансамблидаги бирлик ва яхлитлик

Aкропол ансамблидаги бирлик ва яхлитлик

Шахс, Дорик ва Ион орденларининг моҳирона комбинацияси. Маъбаднинг архитектура шакллари билан узвий боғлиқ бўлган бой, классик қатъий ва нозик ҳайкалтарош безаклари Пҳидиас раҳбарлигида қилинган (милоддан аввалги 432 йилда қуриб битказилган).

Парфенон

Парфенон

Aкропол ансамблидаги бирлик ва яхлитлик

Aкропол қадимги Юнонистоннинг энг машҳур ансамблига айланди, унда диний, мифологик, қаҳрамонлик ва сиёсий мақсадлар битта ажойиб бадиий яхлитликда бирлаштирилган. Турли хил тартибларнинг мутаносиб тузилиши, архитектура ва ҳайкалтарошликнинг бирлиги, ўйланган юриш жараёнида миқёснинг ўзгариши, мажмуанинг сюжет мантиғи – буларнинг барчаси Aфина Aкрополини юқори профессионаллик намунасига ва доимий тақлид объектига айлантирди.

Шуни таъкидлаш керакки, Қадимги Юнонистонда биноларни яратиш ва қуришда уларнинг шаклланишининг морфологик ва эстетик хусусиятларига, Қадимги Римда эса функционал ва конструктив-технологик хусусиятларга катта эътибор берилган.

Қадимги Римда қурилиш ташаббуслари кўламининг ўсиб бориши ва алоҳида тузилмалар кўламининг кенгайиши юнонларнинг пост ва нурли тузилмаларига нисбатан кўпроқ имкониятларни таъминлайдиган янги қурилиш техникасини яратишни талаб қилди. Бу архитектуранинг кенгайтмаси

Саёҳат имкониятларига тонозли конструкцияларни жорий этиш ва ривожлантириш ҳамда янги материал – бетондан фойдаланиш орқали эришилди. Рим республикаси даврида ёйилган тош ва бетоннинг гумбазли конструкцияси архитектуранинг мутлақо янги умумий қиёфасини яратади, янги турдаги меъморий иншоотларнинг пайдо бўлишига ёрдам беради ва антик даврдан мерос бўлиб қолган ёки эллинизмдан олинган анъанавий турларни ўзгартиради.