Луі Арагон - Французская навела XX стагоддзя

Часам, уранку, да іх даносіўся глухі грукат далёкага выбуху, і хворыя прыўставалі на ложках, перашэптваліся: «Ты чуў, га, ты чуў?» Нават вартаўнікі, што стаялі каля дзвярэй, і тыя аднойчы... Жазэф ужо збіраўся нешта сказаць пра гэта, але «пан» зрабіў знак вачыма. І праўда! Ён зусім забыўся пра качку.

Добра. Але аднойчы ўранку ў шпіталь заявіліся бошы — адзін у цывільным і два — ва ўніформе, пры зброі. На дварэ іх чакала машына з шафёрам. Як вы думаеце, што тут было рабіць вартаўнікам і санітаркам? Вядома, яны папрасілі паказаць ім мандат, падпісаны прэфектам, ці яшчэ нейкую такую паперу, але тыя адно наставілі на іх рэвальверы ды гыркнулі:

— Вось наш мандат!

І цывільны прамовіў слова «гестапа» так, нібыта сказаў: «Сезам», — а калі вартаўнікі пагразіліся, што затэлефануюць у прэфектуру, гэта яго зусім не ўразіла. Бошы патрабавалі, каб ім выдалі тры чалавекі, — яны хацелі іх павесці з сабою. І, не зважаючы на пратэсты, следам за санітаркай увайшлі ў пакой, дзе ляжалі хворыя.

Няхай апранаюцца, ды каб хутчэй! І калі Жазэф, якога назвалі першага, крыху закорпаўся, салдат адразу паказытаў яго прыкладам па драбах; а Дзюпаншэля — няшчасную качку — падганялі грымакамі ў зад. Але горай за ўсіх было «пану».

— Мэнар, Андрэ, давай, братку, давай.

Ён не мог стаяць на нагах, у яго яшчэ не зажылі раны — яны ведалі гэта. Але фрыцам на ўсё напляваць.

Трэба было пабачыць, як яны за яго ўчапіліся! Ну ты, варушыся! Хворыя на ложках незадаволена бурчалі. Тады яны наставілі рэвальверы на хворых, і тыя, вядома, адразу сціхлі. Гестапавец загадаў двум ва ўніформе ўзяць Мэнара пад рукі, і — марш! І ўсё пад рулямі рэвальвераў.

«Паганая гісторыйка...» — думаў сабе Жазэф. Але з якою іроніяй ён глядзеў на бамбізу. Вось дзе ўжо ўліпла качка! Гэтыя бошы разбірацца не будуць: прыб'юць і справе канец. Ён заўважыў, што адна санітарка, якая, відаць, была яшчэ не кончанай сучкай, выцірала насоўкаю вочы; зрэшты, такое не падабалася нават вартаўнікам.

Калі яны пераступілі парог, Жазэф як захлынуўся: перад імі, унізе, ад падножжа пагорка распасціраўся ўвесь горад, заліты промнямі вольнага сонца... Здавалася, ён быў заліты срэбрам, іскрыліся стрэхі, між імі прыгожай звілістай сцежкай цякла ўдалеч рака. А там, удалечыні, дымілі камінамі заводы, вялікай зялёнаю плямай вымалёўваўся парк, і белыя абрысы дамоў над даляглядам здаваліся чамусьці палацамі з чарадзейных казак. Грукаталі трамваі, на вуліцах тоўпіўся люд — быў, відаць, поўдзень... Там, унізе, яны ўсе вольныя! Вольныя!.. Яны не спыняюць сваёй барацьбы!..

Жазэф так заглядзеўся, што нават не паспеў падтрымаць таварыша, які спатыкнуўся. Гестапавец вылаяўся па-нямецку, і, на сваё здзіўленне, Жазэф пачуў, як качка шапнуў «пану»:

— Трымайцеся, маёр, яшчэ крыху!

Ён не паспеў нічога падумаць, як іх запхнулі ў машыну, і — паганяй! У крытым кузаве вялікага грузавіка, памечанага знакам вермахта, побач з імі сядзелі чатыры бошы. Яны аб'ехалі кругам садок перад клінікай і... глядзі ты, машына павярнула направа — не ў горад!

І толькі тады гестапавец нарэшце глыбока ўздыхнуў і, нахіліўшыся да «пана», сказаў:

— Прабачце, таварыш маёр, спадзяюся, мы вас там не вельмі прыціснулі?

Што? Як? А качка проста паміраў ад смеху:

— Нябога Жазэф, ну і пыса ж у цябе была, як я пытаўся пра маёра Арно! А што, Марыс, усё-ткі не такія ўжо кепскія ў мяне былі звесткі? Праўда, я спачатку быў сам не ўпэўнены, што перада мной маёр... Але потым доктар пацвердзіў, што гэта ён... Файны ён хлопец, гэты доктар!

Марыс — той, што быў у цывільным, — кіўнуў:

— Дзякаваць вы павінны менавіта доктару. Ён выдатна правярнуў сваю справу... Як толькі да яго па тваім даручэнні прыйшоў адвакат... Го, ды я зусім забыўся, у мяне ж ёсць табе пакет... ад тваёй жонкі... Ну а ты, Калье, чаго ты скурчыў такую пысу? Ці не збіраешся часам заплакаць?

Плакаць, вядома, Калье не збіраўся. Ён ламаў сабе галаву: «Марыс... Марыс... Недзе ж я гэтага хлопца бачыў!»

А маёр Арно гэтак проста ўсё паўтараў:

— Ведаеце... Я нічога ім не сказаў...

Раптам Жазэф прыгадаў:

— Ну, так і ёсць... Гэта ж у трыццаць другім, у сектары V... Я цябе пазнаў, ты — П'еро!

Марыс адказаў:

— Ты ж чуў — мяне завуць Марыс... Не, сапраўды, для таварыша ты нейкі ўжо дужа някемны...

Машына неслася ўсё далей і далей ад горада. Адзін салдат, побач з Жазэфам, насвістваў «Марсельезу».

— Вось табе маеш! — раптам ашаломлена ўскрыкнуў Марыс.

Ён мацаў сябе па кішэнях.

— Што такое?

— Які ж я дурань, крэцін, разява... Забыўся!.. Не магу сабе дараваць!