Стэндаль - Ваніна Ваніні, або Падрабязнасці аб апошняй венце карбанарыяў, распачатай у Папскай вобласці

Усё ўжо даўно сціхла. Ваніна чакала, паглыбіўшыся ў змрочныя думкі. Прабіла поўнач, і неўзабаве пачуўся нейкі шолах, нібы кажан праляцеў. Ваніна павярнулася, хацела ступіць і амаль без пачуццяў прысела на балюстраду, якая аддзяляла алтар. У тое ж імгненне два прывіды нячутна выраслі перад ёй. Гэта былі турэмшчык і Місірыллі, увесь аблытаны ланцугамі. Турэмшчык адчыніў дзверцы ліхтара і паставіў яго на слупок кратаў побач з Ванінай, каб святло падала на вязня, затым адышоў да дзвярэй. Ледзь турэмшчык аддаліўся, Ваніна кінулася Місірыллі на грудзі, сціснула яго ў абдымках і адчула халодныя вострыя грані ланцугоў. «Хто яго закаваў?» — думала яна. Абдымкі былі бязрадаснымі. А ўслед за гэтым яе пранізіў жорсткі боль: ёй здалося раптам, што Місірыллі ведае аб яе злачынстве, — так халодна ён сустрэў яе.

— Дарагі сябра, — сказаў ён нарэшце. — Мне вельмі шкада, што вы пакахалі мяне. Не лічу сябе вартым такога кахання. І паверце, лепш нам звярнуцца да іншых, больш святых пачуццяў. Пакінем памылкі, некалі асляпіўшыя нас. Я не магу належыць вам. Нязменныя няўдачы пераследвалі ўсе мае пачынанні — быць можа, таму, што я знаходзіўся ва ўладзе смяротнага граху. Бо, калі слухаць хоць бы толькі голас розуму, дык чаму я не быў арыштаваны разам з усімі маімі таварышамі ў тую фатальную ноч? Чаму ў хвіліну небяспекі я пакінуў свой пост? Чаму мая адсутнасць дала падставу жахлівым падазрэнням? Не адную толькі свабоду Італіі палюбіў я — мною валодаў іншы запал.

Ваніна не магла ачуняць ад здзіўлення. Як перамяніўся Місірыллі! Ён не вельмі схуднеў, але па выгляду яму можна было даць гадоў трыццаць. Ваніна падумала, што віною гэтаму пакуты, перанесеныя ім у турме, і заплакала.

— Ах, — выгукнула яна, — турэмшчыкі абяцалі мне не абыходзіцца з табою жорстка!

Яна не ведала, што блізкасць смерці абудзіла ў душы юнага карбанарыя ўсё тыя рэлігійныя пачуцці, якія толькі маглі спалучацца з яго служэннем вольнасці Італіі. Але памалу Ваніна зразумела, што ашаламляльная перамена ў яе ўлюбёным выкліканая маральнымі прычынамі, а зусім не фізічнымі пакутамі. І гора яе, здавалася, ужо дасягнула апошняй мяжы, але ўзрасло яшчэ больш.

Місірыллі маўчаў. Ваніна задыхалася ад рыданняў. Ён і сам быў трохі ўсхваляваны і сказаў:

— Калі я і кахаў каго-небудзь у цэлым свеце, дык толькі вас, Ваніна. Але дзякуючы богу ў мяне зараз толькі адна мэта ў жыцці, і я памру ў турме альбо загіну ў барацьбе за свабоду Італіі.

Зноў надышло маўчанне. Ваніна спрабавала сказаць хоць слова і не магла. Місірыллі дадаў:

— Патрабаванні абавязку суровыя, мой сябра, але калі б іх лёгка было выканаць, у чым жа быў бы сэнс гераічнасці? Дайце мне слова, што вы больш не будзеце шукаць сустрэчы са мной. — І наколькі дазвалялі ланцугі, ён паварушыў рукой і паспрабаваў працягнуць яе Ваніне. — Дазвольце чалавеку, які некалі быў дарагі для вас, даць вам добрую параду: бацька знайшоў для вас годнага жаніха — выходзьце за яго. Не рабіце яму цяжкіх прызнанняў, не шукайце больш сустрэчы са мною. Будзем з гэтага часу чужымі адзін аднаму. Вы ахвяравалі немалыя грошы на справу вызвалення радзімы. Калі яна будзе пазбаўленая ад тыранаў, гэтыя грошы вам вярнуць поўнасцю з нацыянальнай маёмасці.

Ваніна была ўзрушаная: за ўвесь час гутаркі позірк Пьетра заззяў толькі ў тое імгненне, калі ён вымавіў слова «радзіма».

Нарэшце гонар прыйшоў на дапамогу князёўне. Яна нічога не адказала Місірыллі, толькі аддала яму дыяменты і маленькія пілкі, якія прынесла з собою.

— Я абавязаны прыняць іх, — сказаў ён. — Мой доўг — паспрабаваць збегчы. Але, нягледзячы на новае ваша дабрадзейства, я больш ніколі не ўбачу вас — клянуся ў гэтым! Бывайце, Ваніна! Дайце слова ніколі не пісаць мне, ніколі не шукаць спаткання са мной. З гэтага часу я цалкам належу радзіме. Я памёр для вас. Бывайце!

— Не! — ашалела ўскрыкнула Ваніна. — Пачакай. Я жадаю, каб ты даведаўся, што я зрабіла праз каханне да цябе.

І тут яна распавяла аб усіх сваіх дбаннях выратаваць яго, з таго дня, як ён сышоў з замка Сан-Нікола і аддаў сябе ў рукі легата. Скончыўшы гэты аповед, яна шапнула:

— Але ўсё гэта такая дробязь! Я зрабіла больш, кахаючы цябе.

І яна распавяла аб сваёй здрадзе.

— Пачвара! — у лютасці крыкнуў Пьетра і кінуўся да яе, спрабуючы забіць яе сваімі ланцугамі.

І ён забіў бы яе, калі б на крык не прыбег турэмшчык. Ён схапіў Місірыллі.

— Вазьмі, пачвара! Я не жадаю быць табе абавязаным! — выклікнуў Місірыллі.

Наколькі дазвалялі ланцугі, ён шпурнуў Ваніне дыяменты і пілкі і хутка выйшаў.