Махмуд Самандаров - МУЛОҲАЗА - иқтисодий урбанизация. Ўқув қўлланма

Дарҳақиқат, асосан қишлоқ хўжалиги ишлари билан шуғулланадиган аҳоли одатий қишлоқ турмуш тарзини олиб боради. Сўров натижаларига кўра, ушбу тоифадаги шаҳарлар ўзларининг бир хиллиги, ишсизликнинг юқори даражаси, ишлаб чиқариш ва ижтимоий инфратузилма объектларининг ёмонлашуви, транспорт коммуникациялари ва хизмат кўрсатиш соҳасининг қониқарсиз ҳолати, молиявий ресурслар ва малакали кадрларнинг етишмаслиги билан ажралиб туради;

– 2012—2018 йиллар учун шаҳар аҳолиси 1,4 миллион кишига кўпайган. (9,2% қишлоқ жойларига нисбатан 1,7 млн. – 11,9%). Шаҳар аҳолиси ўсишининг асосий омиллари аҳолининг табиий ҳаракати (102,0%), миграция (13,4%) ва маъмурий ҳудудий трансформациялар (11,4%);

– ҳозирги урбанизация даражасининг асосий сабаблари қуйидагилардан иборат: шаҳарларни саноатлаштиришга ҳисса қўшмаган, асосан, қазиб олиш саноатида йирик инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш; қишлоқ аҳолисининг паст ҳаракатчанлиги ва ташқи миграция даражаси; шаҳарларни комплекс ва барқарор ривожлантиришга қаратилган мақсадли урбанизация сиёсатининг йўқлиги;

– ишлаб чиқилган шаҳарсозлик ҳужжатлари ва меъёрий-ҳуқуқий базанинг замонавий талабларга мос келмаслиги, маҳаллий молиявий ресурслар ва саноат ва инфратузилма объектларининг барқарор ривожланишини таъминлаш учун шаҳар ҳокимиятининг ваколатлари, иқтисодиётнинг барча тармоқларида малакали ишчилар ва мутахассисларнинг етишмаслиги узоқ муддатли ижтимоий иқтисодий ривожланиш стратегияси, ҳокимият томонидан шаҳар аҳолисининг талаб ва эҳтиёжларига етарлича эътибор бермаслик;

– шаҳарларнинг айрим тоифаларига хос хусусиятларни, инвестиция лойиҳаларини ишлаб чиқишда ва амалга оширишда жойлашишни, шаҳар аҳолисининг, айниқса, йирик ва йирик шаҳарларнинг реал ҳажмини ҳисобга олиш соҳасида статистик ҳисоботдаги баъзи хатоларнинг етарлича ҳисобга олинмаслиги.

Мавжуд номутаносибликлар ва тизимли муаммоларни бартараф этиш, барқарор ривожланишни таъминлашнинг янги омили сифатида урбанизация жараёнларини жадаллаштиришни кучайтириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2018 йил 28 декабрда Олий Мажлисга Мурожаатномасида Мақсад – 2030 йилга келиб мамлакатда урбанизация даражасини 60,0 фоизга етказиш.

Ушбу мақсадни ҳал этиш учун Президент «Урбанизация жараёнларини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида» Фармонни қабул қилди (2019 йил 10-январ), унда шаҳарлаштиришни мақсадли давлат томонидан тартибга солиш ва шаҳарларни комплекс ривожлантириш бўйича асосий йўналишлар ва чора-тадбирлар мажмуаси кўзда тутилган.

Урбанизация жараёнларини такомиллаштиришнинг асосий йўналишларига қуйидагилар киради:

транспорт ва ижтимоий инфратузилмалар билан мутаносиб бўлган янги уй-жой сиёсатини амалга ошириш;

юридик ва жисмоний шахслар томонидан ер участкаларини хусусий мулк ҳуқуқи асосида хусусийлаштириш;

аҳолининг эркин ҳаракатланиши учун шаҳарларнинг жозибадорлигини рағбатлантириш;

турли тоифадаги шаҳарларни самарали бошқариш бўйича ижобий хорижий амалиётни жорий этиш;

йирик шаҳарларга улашган йўлдош шаҳарлар тармоғини уларнинг марказий қисмида маданий ва бизнес зоналарини жойлаштириш билан кенгайтириш.

Урбанизация сиёсатини амалга оширишнинг ўзига хос механизмлари ва воситаларини таъкидлаш лозим.

Aввало, бу зарур қонунчилик ва ҳуқуқий базани шакллантириш, шу жумладан, янги қонунчилик ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш орқали.

Ер, шаҳарсозлик ва уй-жой кодекслари, «Қишлоқ хўжалигига тегишли бўлмаган ер участкаларини хусусийлаштириш тўғрисида» ги қонун ва бошқалар.

2019 йил 1 июнга қадар ер участкаларини хусусийлаштиришни ташкил этишнинг ижтимоий-сиёсий аҳамияти ва муайян мураккаблигини ҳисобга олган ҳолда, ушбу жараённи тартибга солувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўпламини ишлаб чиқиш, уларни ҳукумат томонидан тасдиқлангунга қадар умуммиллий муҳокамадан ўтказиш режалаштирилган.

Шу билан бирга, хусусийлаштириш тартиби тўғрисида якуний қарор қабул қилиш ва бинолар ва иншоотлар эгаллаб турган ер участкаларининг бозор қийматини аниқлаш учун етти марта ўлчаш, жаҳон амалиётини чуқур таҳлил қилиш мақсадга мувофиқдир, уларга қўшни бўлган ер участкалари. Шунингдек, хусусий ер участкаларига солиқ солишнинг ўзига хос механизмини ишлаб чиқиш муҳимдир.

Фаол урбанизация сиёсатини амалга оширишнинг асосий ташкилий ва иқтисодий механизмлари:

– 2030 йилгача Ўзбекистон Республикасида урбанизация концепциясини ишлаб чиқиш;