Уладзімір Арлоў - Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (862-1918)

У гэтай крытычнай сітуацыі насустрач маскоўскім ваяводам паспяшаўся найвышэйшы гетман Канстанцін Астрожскі. За Смаленскам ён даведаўся, што вораг мае 40-тысячнае войска, а ў гетмана было толькі блізу чатырох з паловай тысячаў. І ўсё ж трэба было бараніць межы. «Мала ці многа маскавітаў будзе, ды толькі ўзяўшы Бога ў падмогу біцца з імі, а не біўшыся - назад не вяртацца», - цвёрда вырашыў Астрожскі ды пайшоў на маскоўскае войска.

Трагічная бітва адбылася 14 ліпеня 1500 года каля рэчкі Ведраша, за Дарагабужам. Харугвы Астрожскага напачатку нават паціснулі маскоўскую конніцу, аднак дыспрапорцыя сілаў была занадта вялікая. У няроўнай сечы палеглі амаль усе, хто прыйшоў з Астрожскім да Ведрашы, а сам гетман трапіў у палон. Вялікае Княства пацярпела першую ў палявой бітве адчувальную паразу ад Масковіі.

Просячы дапамогі, Аляксандар рассылаў паслоў да валадароў іншых дзяржаваў - заволжскага хана, маскоўскага гаспадара, інфлянцкага магістра, сваіх братоў караля польскага Яна Альбрэхта і караля вугорцаў ды чэхаў Уладзіслава, аднак рэальную падтрымку ён атрымаў толькі ад Інфлянцкага ордэна, які ўступіў у вайну супроць Масквы. Маскоўскія ваяводы з вялікімі сіламі ўрываліся ў Беларусь і пустошылі землі Амсціслаўшчыны, Віцебшчыны і Полаччыны, палілі Воршу ды іншыя гарады. Толькі ў 1503 годзе, стаміўшыся, Іван ІІІ пайшоў на замірэнне. Паводле падпісанай дамовы, да Маскоўскай дзяржавы адышлі вялікія абшары з гарадамі Чарнігаў, Старадуб, Гомель, Ноўгарад-Северскі, Рыльск, Любеч, Пуціўль, Хоцімск, Бранск, Любуцк, Дарагабуж, Невель, Вяліж ды іншымі. Як адзначыў у сваёй «Хроніцы Эўрапейскай Сарматыі» Аляксандар Гваніні, «за адзін ваенны паход і за адзін год Масквіцін захапіў усё тое, што шмат гадоў і з вялікімі цяжкасцямі здабываў вялікі князь літоўскі Вітаўт».

Гэтак трагічна пачалося ХVІ стагоддзе для Вялікага Княства - абарончымі войнамі супроць Маскоўшчыны, стратай вялікіх тэрыторый, спусташэннямі воласцяў і знішчэннем гарадоў.

Генадзь САГАНОВІЧ

У ліпені 1506 года больш за 12 тысяч крымскіх татараў на чале з Беці-Гірэем і Бурнашам уварваліся ў межы Вялікага Княства Літоўскага. Пераправіўшыся каля Лоева цераз Дняпро, яны пайшлі проста да Слуцка, потым да Клецка і адтуль рассылалі свае загоны на вялікіх абшарах Беларусі.

Хворы вялікі князь Аляксандар быў якраз са сваім дваром у Лідзе, калі даведаўся, што набліжаюцца татары. Магло дайсці да трагедыі. Гаспадар Аляксандар даручыў выбіваць татараў гетману найвышэйшаму Станіславу Кішку і маршалку дворнаму князю Міхалу Глінскаму, а яго самога тэрмінова павезлі назад у Вільню.

Татары не дайшлі нейкай мілі да Ліды, у якой знаходзіліся паны-рада, ды пачалі паліць і рабаваць вёскі ваколіцаў. Кішка з Глінскім хутка сабралі блізу 6 тысячаў паспалітага рушання і ўжо пад Лідаю, сутыкнуўшыся, разбілі невялікі загон наезнікаў. Потым шляхоцкія харугвы пайшлі ў Новагародак і тры дні стаялі там, здабываючы інфармацыю пра галоўныя сілы арды. Злоўленныя пад Гарадзішчам татары паведамілі, што іх галоўны кош размешчаны каля Клецка. Вось тады Кішка і Глінскі павялі войска праз Асташын, Палонку, Ішкальд на Клецак.

Пад Ішкальдам натрапілі на загон татараў з 500 коннікаў і разграмілі яго, але некалькі чалавек паспелі ўцячы ды папярэдзіць пра небяспеку свае галоўныя сілы.

Нашае войска спынілася нанач недалёка ад Клецка, у вёсцы Ліпа, а раніцай наступнага дня (6 жніўня, у сераду) рушыла проста на татараў. Гетман найвышэйшы Станіслаў Кішка раптам занядужаў і замест яго пры поўнай згодзе старэйшых чыноў каманду над харугвамі пераняў Міхал Глінскі.

Калі Глінскі падвёў войска да Краснага Ставу і ракі Лань, татары ўжо стаялі на процілеглым беразе падрыхтаваныя да бітвы. Абстрэльваючы з лукаў нашы харугвы, яны не давалі ім пераправіцца цераз Лань. Некалькі гадзін вялася перастрэлка. Тым часам войска Глінскага падрыхтавала дзве гаці і ўсімі сіламі пачало пераправу. Аднак па правай гаці конніца перайшла хутчэй, чым па левай, дзе знаходзіўся князь Глінскі. Заўважыўшы гэта, татары разам наваліліся на правае крыло і шмат каго ў ім пабілі. Тады паспяшаўся Глінскі, які з левым крылом скончыў пераправу ды што было моцы заатакаваў татараў, разразаючы іх войска на дзве паловы. Пашматанае правае крыло паспела ачуцца ды таксама кінулася на ворага. Гэтак частка татараў апынулася ў атачэнні. Яны не вытрымалі націску і пачалі ўцякаць.