Уладзімір Арлоў - Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (862-1918)

Праз колькі пакаленняў у заснаваную Міндоўгам новую дзяржаву ўваходзіла большая частка сучаснай тэрыторыі Беларусі, а да канца ХІV стагоддзя вакол Вільні без гвалту злучыліся ўжо практычна ўсе этнічна беларускія землі.

Пад ціскам Тэўтонскага ордэна вялікі князь Ягайла мусіў пайсці на хаўрус з Польшчай. Падпісаная ў Крэве персанальная вунія (пасад вялікага князя і караля займала адна асоба) адкрывала просты шлях польскім уплывам на Беларусь, але яна не касавала асобнай дзяржаўнасці Вялікага Княства Літоўскага. У выніку аб'яднання сілаў удалося разграміць прускіх рыцараў пад Дуброўнаю (Грунвальдам) ды спыніць нямецкую экспансію на ўсход. І пасля грамадзянскага закалату 1432-1436 гадоў, інспіраванага малапольскімі магнатамі, Беларусь упершыню больш як паўстагоддзя не ведала войнаў.

Канец ХV-ХVІ стагоддзе сталі Залатым векам беларускай культуры. Дзякуючы Францішку Скарыну беларусы першымі з усходніх славянаў займелі сваю друкаваную кнігу. Справу Скарыны працягвалі Сымон Будны і Васіль Цяпінскі. Славутай «Песняй пра зубра» Мікола Гусоўскі заснаваў лацінамоўную літаратуру Беларусі. У нас былі распрацаваныя і напісаныя па-беларуску Статуты - ці не найбольш дасканалыя ў тагачаснай Эўропе зводы законаў. Высокага роўню дасягнула дойлідства, выяўленчае мастацтва, іншыя сферы культуры. Наагул дэмакратычнае і талерантнае Вялікае Княства перажывала лепшую пару сваёй гісторыі. Але з усходу на дзяржаву насоўвалася вялікая небяспека.

Абвясціўшы сябе ўладарамі ўсяе Русі і прыкрыўшыся дактрынай «Масква - трэці Рым», маскоўскія манархі ўзяліся ажыццяўляць свае захопніцкія планы. З канца ХV cтагоддзя Масква развязвала вайну за вайной супраць Вялікага Княства Літоўскага: 1492-1494, 1500-1503, 1507-1508, 1512-1522... Для Беларусі, землі якой цярпелі найбольш, гэтыя войны былі абарончыя. Ваенныя страты, спусташэнні, вывад мясцовых людзей у чужую няволю - усё гэта непазбежна тармазіла развіццё краіны. Цяжар сама працяглай вайны, калі цар Іван Жахлівы заняў паўночную Беларусь, падштурхнуў Вялікае Княства да яшчэ цяснейшага збліжэння з Польшчай, якое спарадзіла новыя праблемы беларускай гісторыі.

Генадзь САГАНОВІЧ

Пасля аб'яднання летапіснай Літвы з Новагародскім княствам і ўтварэння такім чынам новай дзяржавы Міндоўг, хоць быў паганцам, мусіў прыняць хрысціянства. Паводле Густынскага летапісу, ужо ў 1246 годзе ва ўласнай рэзідэнцыі ў Новагародку ён ахрысціўся ў праваслаўе - веру сваіх падданых - беларусаў. Аднак палітычная сітуацыя змусіла Міндоўга па якім часе яшчэ раз змяніць веравызнанне.

У сярэдзіне ХІІІ стагоддзя Міндоўгу давялося весці барацьбу з незадаволенымі яго вярхоўнай уладай васальнымі князькамі Ердзівілам, Таўцівілам і Вікінтам. Паўстаўшы, тыя паклікалі сабе ў падмогу інфлянцкіх рыцараў, рыжскае арцыбіскупства і галіцка-валынскіх князёў. Гэтак утварылася магутная кааліцыя супроць Міндоўга. Тады ён паставіў на мэце разбурыць варожы блок. Падставай для гэтага стала суперніцтва паміж Інфлянцкім ордэнам і Рыжскім арцыбіскупствам. Паколькі апошняе зблізілася з Таўцівілам і ахрысціла яго ў каталіцтва, Міндоўгу лёгка ўдалося знайсці паразуменне ў Ордэне.

За абяцанне прыняць хрысціянства рымскага абраду і аддаць ва ўладанне інфлянцкім рыцарам частку Жамойці ў 1251 годзе Міндоўг атрымаў падтрымку самога магістра Ордэна і перамог кааліцыю. Гэта быў грандыёзны поспех ягонай палітыкі. Ахрысціўшыся, манарх пайшоў на далейшае збліжэнне з каталіцкім светам, у прыватнасці з Рымам. Рымскі папа Інакент ІV узяўся асабіста апекавацца Міндоўгам - валадаром няхрышчанае краіны (праваслаўныя не лічыліся праўдзівымі хрысціянамі).

Міндоўг стаў асаблівым сынам святога рымскага Касцёла. Вянцом найлепшых стасункаў з Захадам была яго каранацыя: у 1253 годзе ў Новагародку Міндоўг атрымаў ад рымскага папы каралеўскую карону. Афіцыйна ягонае княства рабілася каралеўствам, што стварала падставы поўнай стабільнасці ў стасунках з эўрапейскімі дзяржавамі. У 1255 годзе рымскі папа прызнаў Міндоўгавага сына ягоным пераемнікам і дазволіў каранацыю, і гэта яшчэ больш умацавала пазіцыі нашага манарха ў хрысціянскім свеце.

Аднак гэтакай эўрапейскай арыентацыі Міндоўг трымаўся не доўга. Ужо на пачатку 1260-х гадоў ён разарваў пагадненне з Інфлянцкім ордэнам, а потым і з папам ды пачаў адкрытую вайну супроць сваіх былых хаўруснікаў. Што падштурхнула Міндоўга на такі крок? Магчыма, тое, што сам пачуваўся паганцам і ўсе супляменнікі ягоныя былі паганцы. Магчыма, штуршком была барацьба Жамойці, якую ён аддаваў Ордэну, супроць улады нямецкіх рыцараў. У кожным разе перамогай каля возера Дурбэ ўлетку 1260 года пачынаецца напружаная барацьба Вялікага Княства Літоўскага з інфлянцкімі і тэўтонскімі рыцарамі.