Уладзімір Арлоў - Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (862-1918)

Пакуль князі ваявалі з ворагамі Візантыі, кіеўскія намеснікі рабавалі Полацкую зямлю, хадзілі паходамі на яе мірных даннікаў, секлі галовы гуслярам, што адважваліся спяваць пра вычыны Чарадзея.

Трэці раз у гісторыі - пасля «крывавага вяселля» Ўладзіміра з Рагнедаю і загадкавых смерцяў Рагнеды, яе сына і малалетняга Ўсяслава Ізяславіча - рабілася спроба звесці полацкую дынастыю са свету. І зноў марна. Калі праз дзесяцігоддзе двое братоў Рагвалодавічаў, Іван і Васіль, вернуцца з высылкі на Бацькаўшчыну, тая ўжо будзе вызваленая ад захопнікаў. Полацкае веча ў 1132 годзе выганіць з горада кіеўскага стаўленіка Святаполка і абвесціць князем Усяслававага ўнука Васільку, якому ўдалося пазбегнуць выгнання. Летапіс паведамляе: «Полочане же рекше: «лишается нас» и выгнаша Святополка, а Висилка посадиша Святославича».

Уладзімір АРЛОЎ

Жыццёвы шлях гэтага выдатнага сына нашай зямлі пачаўся ў старажытным Тураве, што вядомы летапісцам з 980 года. Родны горад Кірылы быў сталіцаю моцнага княства і адным з галоўных агменяў усходнеславянскай асветы. У багатых тамтэйшых кнігазборах захоўвалася рукапіснае Тураўскае евангелле ХІ стагоддзя, сама ранняя вядомая вучоным кніга, створаная на абшары Беларусі.

«Жыццяпіс» Кірылы Тураўскага не паведамляе дакладных датаў пачатку і канца яго зямной дарогі. Не надта багаты ён і на іншыя звесткі. З жыццяпісу вядома, што Кірыла быў сынам багатых бацькоў, але «богатества» і «славы тленныя мира сего» яго не вабілі. Спачатку ў бацькоўскім доме, а потым у мясцовым епіскапскім манастыры будучы выдатны пісьменнік атрымаў высокую адукацыю, засвоіўшы веды і ідэі і візантыйскага, і рымскага свету. Ёсць падставы лічыць, што Кірыла вучыўся і ў Кіеве. Жыццяпіс паведамляе, што ён «добре извыче святых книг поучению».

Імкненне глыбей спасцігнуць мудрасць «божественных писаний» прывяло юнака да намеру прыняць манаскі чын. Надзеўшы чорную рызу, малады Кірыла займаўся прапаведніцтвам, «поучая мних», а таксама і свецкіх людзей. Грунтоўнае знаёмства з творамі грэцкіх аўтараў спрыяла поспеху яго першых літаратурных спробаў. Адукаванасць, красамоўства і праведнае жыццё яшчэ ў маладосці зрабілі імя манаха Кірылы вядомым. Але душа прагнула большага, і ён «во столп вшед затворися, и ту с постом и молитвою паче себя тружаяся, и много божественная писания изложи».

Кірыла быў першы ва ўсходніх славянаў манах, які здзейсніў духоўны вычын стоўпніцтва. Адмовіўшыся ад марнасці свету, хрысціянскія вычыннікі-стоўпнікі ўтаймоўвалі плоць і ўдасканальвалі дух. Зачыніўшыся ў высокай драўлянай вежы, што стаяла на прыпяцкім беразе водбліз манастыра, малады манах маліўся і пісаў свае творы. З-пад ягонага пяра выходзілі натхнёныя аповесці, «словы», прыпавесці, пасланні і павучанні. Ужо ў гэты час да Кірылы прыйшла літаратурная слава. Яго творы перапісвалі, чыталі і вучылі на памяць у шмат якіх усходнеславянскіх княствах.

«Славен бысть по всей земли той, - апавядае жыццяпіс, - умолением князя и людии града того, от митрополита поставлен бысть епископом граду Турову». Кірыла пакінуў сваю вежу і стаў епіскапам Тураўскім. Згадзіўся на гэта ён не адразу і, відаць, не раз потым з сумам успамінаў ранейшае зацішнае жыццё і доўгія гадзіны сам-насам з чыстым пергаменам або кніжнаю старонкай. Невыпадкова напрыканцы свайго зямнога шляху Тураўскі вярнуўся ў манастыр і жыў «у святого Николы в Турове». Там незадоўга да смерці ён напісаў свае малітоўныя вершы - найкаштоўнейшую частку сваёй пісьменніцкай спадчыны.

Тураў пахаваў земляка недзе блізу 1190 года. Праз некалькі дзесяцігоддзяў было складзена пахвальнае слова ў гонар пісьменніка, што называе яго другім Залатасловам, які «паче всех воссиял на Руси». Творы Кірылы Тураўскага і сёння захапляюць вобразнасцю і пранікнёнасцю, простасцю і шчырым клопатам пра духоўную дасканаласць суайчыннікаў.

Да нашых дзён зберагліся восем ягоных «словаў»-казанняў, некалькі павучальных аповесцяў («Аповесць пра беларызца і манаства», «Казанне пра чарнарызкі чын») і прыпавесцяў («Прыпавесць пра душу і цела»), два каноны, каля трох дзесяткаў вершаў. Свае напісаныя вытанчанаю царкоўнаславянскай моваю «словы» Тураўскі складаў з нагоды розных хрысціянскіх святаў - «Слова на Вербніцу», «Слова на Вялікдзень», «Слова на Ўшэсце». Вершы-малітвы ствараліся на кожны дзень тыдня і чыталіся пасля набажэнстваў уранні, удзень і ўвечары.