Анатоль Астапенка - Паслухайце нацыяналіста

На нашу думку такі вынік не выпадковы. За многія гады незалежнага існавання надта рознымі сталі як ўнутраныя асаблівасці каталіцызму і праваслаўя, так і знешнія абрады ды традыцыі. І для Беларусі на сучасным этапе – этапе кволага, нясмелага адраджэння хрысціянства пасля бальшавіцкага генацыду, пытанне аб экуменізме з’яўляецца заўчасным, калі наогул магчымым.

Апошняе сцвярджэнне вымагае больш дэталёвага аналізу. Чаму ж немагчымы экуменізм – аб’яднанне каталіцызму з праваслаўем? Мы ўжо адзначылі галоўную прычыну: вялікая розніца паміж нацыянальнымі характарамі Усходу і Захаду. Гэта абсалютна розныя менталітэты: рацыяналізм і прагматызм Захаду, і рамантызм і ідэалізм Усходу.

Становішча Беларусі ў гэтым кантэксце самае трагічнае. Яна ляжыць на мяжы дзвюх культур і дзвюх рэлігій – каталіцызму і праваслаўя. Я свядома не кранаю пратэстанцтва, бо яно не адлюстроўвае нацыянальнай ментальнасці, той асаблівасці, што фармуецца стагоддзямі. Пратэстантызм, нягледзячы на ўсе фактары, нітуючыя яго з народам, – інтэрнацыянальная рэлігія. Гэта рэлігія прагматычных людзей, такіх людзей – найперш са сферы бізнесу, – якія ёсць у асяроддзі любой нацыі. І нездарма найбольш распаўсюджана пратэстанцтва ў ЗША – дзяржаве, якая не мае векавых нацыянальных традыцый.

Дык што ж з атрымалася з беларусамі? Менавіта падзел нашага народа на католікаў і праваслаўных ў XVI стагоддзі стаў прычынай заняпаду ВКЛ. Нашу старажытную дзяржаву – ВКЛ разрывалі дзве процілеглыя сілы прыцягнення: адна – на Захад, другая – на Усход. Гэта акалічнасць існуе і ў наш час. Зноў пачынаецца адраджэнне уніі – хаця, акрамя выкарыстання беларускай мовы, ад “усходняга абраду” ўва ўніяцкім богаслужэнні нічога не засталося. Аднак, у адрозненне ад часоў ВКЛ, зараз уніятам нічога “не свеціць”, бо яны непатрэбны ні Рыму, ні Маскве і прыносяць ім толькі лішні клопат. Адраджэнне каталіцкага касцёла мае многа больш перспектыў не толькі ў параўнанні з грэка-каталікамі, але і Беларускай праваслаўнай Царквой, якая, хаця і падпарадкоўваецца РПЦ, аднак не атрымлівае аніякай дапамогі ад Масквы. Магчыма, гэтая з’ява тлумачыцца адвечным імкненнем каталіцызму да экспансіі і заможнасці Рымскага Касцёла. Тым не менш, нягледзечы на занядбанае становішча праваслаўя на Беларусі, сам дух праваслаўя трывала жыве сярод 80 % беларусаў і пераважае нават у Заходняй Беларусі.

Страшную, знішчальную для духоўнасці беларусаў місію па-ранейшаму нясе атэізм. Яго існаванне зараз стала вельмі небяспечным у сувязі з адменай забароны на рэлігію і нават нейкую “моду” на яе. Цэлая катэгорыя адшчапенецаў карыстаючыся рэлігійнымі прыхільнасцямі людзей, спекулююць на гэтым, каб мець сваю карысць. Такія людзі, як флюгеры, мяняюць свае погляды, могуць існаваць і ў асяроддзі вернікаў, карыстацца, калі ім трэба, адкрытасцю і даверлівасцю вернікаў, але ў глыбіні душы трымаюць камень за пазухай. Для розных канфесій такая катэгорыя грамадзян павінна быць самай непрымальнай. Сапраўдныя вернікі розных канфесій звычайна хутчэй знаходзяць паразуменне паміж сабой, чым з атэістамі. У Гераманіі, напрыклад, пратэстантаў і католікаў амаль пароўну, аднак унутраных канфліктаў паміж імі няма, бо паважаюцца рэлігійныя вераванні.

Якая ж будучыня хрысціянства на Беларусі? На нашую думку шлях Беларусі не ў перацягванні каталікоў у праваслаўныя ці наадварот, не ў стварэнні уніі, не ў імпарце пратэстанцтва з-за акіяна, а крышнаіцтва з Індыі. Сапраўдны шлях – ва ўмацаванні самой веры ў Хрыстову Царкву, у стварэнні моцных рэлігійных цэнтраў і ў першую чаргу нацыянальных праваслаўных і каталіцкіх асяродкаў.

Яшчэ гадоў 5 – 7 назад, у нас на слыху вельмі рэдка гучала такое спалучэнне слоў , як "нацыянальная ідэя". Мы чулі словы "нацыянальнае адраджэнне", "нацыянальная свядомасць", нарэшце – "нацыяналізм"... І тут раптоўна пачалося! Пачаліся пошукі, так званай "нацыянальнай ідэі". І шукалі – хто бачыў гэтую "ідэю" ў беларускім нацыянальным адраджэнні, хто ў нацыянальна накіраванай палітыцы Беларусі, хто ў геапалітычным становішчы Беларусі і г.д. Пачаліся пошукі нацыянальнай беларускай ідэі. Падкрэслю – пошукі не нацыянальнай сутнасці, не нацыянальных беларускіх інтарэсаў, ці чаго-небудзь яшчэ іншага, а менавіта ідэі.

Гэта ўсё роўна, што пры пабудове, скажам, сацыялізму, пачаць пошукі сацыялістычнай ідэі. Гэтага ж не рабілася, бо мы ведалі, што робім – цэлыя тамы напісаны пра сацыялізм.