Сяргей Чыгрын - Беларуская Беласточчына

Прытрымліваючыся на той час вульгарна-сацыялагічных пазіцый у ацэнцы творчасці беларускіх пісьменнікаў Якаў Бранштэйн быў проста памешаны на барацьбе за марксізм-ленінізм-сталінізм у літаратуразнаўстве. Гэтая барацьба праходзіла скразною лініяй амаль праз усе яго літаратурна-крытычныя артыкулы, пасля якіх многія пісьменнікі траплялі ў полымя рэпрэсій. Найбольш ад Бранштэйна даставалася сябрам “Маладняка” і “Узвышша”, а таксама Янку Маўру, Барысу Мікулічу і Сымону Баранавых.

У 1934 годзе ён піша і публікуе артыкулы, дзе ўжо ў саміх загалоўках было ўсё сказана — “Сымон Баранавых на раздарожжжы”, “ Пра старыя галёшы і пра наватарскія балеткі”, “Узмоцнім пільнасць на фронце мастацкай мовы”, “Партыя канкрэтна кіруе” і іншыя. З друку выходзяць яго артыкулы асобнымі кнігамі “Вынікі 15-гадовай барацьбы за марксізм-ленінізм у літаратуразнаўстве”, “Праблемы ленінскага этапа ў літаратуразнаўстве”.

Вядома, у друку тады з’яўляліся і нядрэнныя артыкулы Якава Бранштэйна пра творчасць З.Аксельрода, Я.Купалы, Я.Коласа, А.Аляксандровіча, М.Лынькова, І.Харыка і іншых пісьменнікаў. Але акрамя артыкулаў былі і даносы на пісьменнікаў у НКВД. Аб чым і прыгадвае вышэй Юрка Віцьбіч. Тым не менш усё гэта не выратавала самога Бранштэйна. Летам 1937 года ён быў арыштаваны, а восенню гэтага ж года — расстраляны. І толькі 27 чэрвеня 1956 года Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР Якаў Бранштэйн быў рэабілітаваны.

2007

Старэйшыя жыхары Беласточчыны магчыма ведаюць ці чулі пра сваіх землякоў – генералаў Аляксандра Вашкевіча і Мікіту Казачука. Калі пра генерала-маёра Аляксандра Вашкевіча згадваецца ў Беларускай энцыклапедыі і зрэд часу ў іншых выданнях, то пра генерала Мікіту Казачука звестак амаль няма. Ды і фотаздымак яго знайсці таксама не ўдалося. Вядома толькі, што ён нарадзіўся ў 1898 годзе ў Трасцянцы Гайнаўскага павета ў шматдзетнай беларускай сям’і. Сям’я Казачукоў налічвала васьмёра дзяцей. Пяцёра з іх памерла ад розных хваробаў. Але сын Мікіта застаўся жыць і нават ніколі не хварэў. Быў фізічна моцны і жвавы хлопчык, а пасля – прыгожы і дужы юнак.

Як і многіх беларусаў у 1914 годзе сям’ю Казачукоў напаткаў нялёгкі лёс развітання з Радзімай. Ехаць сям’я ў бежанства вельмі не хацела, хаця там, на чужбіне, абяцалі ім “рай”. І ўсё ж яны пакінулі родныя Трасцянцы і выехалі ажно ў Сярэднюю Азію. Жылося там цяжка. А калі Мікіту споўнілася 18 гадоў, царскія ўлады мабілізавалі яго ў Петраград. Там ён быў удзельнікам усіх рэвалюцыйна-бальшавіцкіх пераваротаў і падзей. Але ўдалося не загінуць, вытрымаць і зберагчы сябе.

Малады Мікіта Казачук вельмі сумаваў па Бацькаўшчыне. Ён вырашыў закончыць ваенную школу, каб пасля быць накіраваным у Мінск. А з Мінску перад Другой сусветнай вайною яму далі накіраванне на вучобу ў Маскву, дзе ён атрымаў спецыяльнасць ваеннага лётчыка, а таксама інжынера.

Калі пачалася вайна, наш зямляк у 1941-1942 гадах, як лётчык, бараніў Маскву ад немецкіх самалётаў. Ён добра ведаў лётную справу, інжынерную, ваенную. Поспехі і перамогі ў ваенных справах былі ў яго навідавоку. Пасля некалькі ўдалых перамог, яму прысвойваюць званне палкоўніка і ўключаюць у склад інспекцыйнай групы. Група пад яго камандаваннем вельмі ўдала арганізоўвала і будавала палявыя аэрадромы ў тыле Савецкай Арміі. За што наш зямляк атрымаў званне генерала і быў узнагароджаны многімі савецкімі ордэнамі і медалямі.

Пасля вайны генерал Мікіта Казачук жыў у Маскве, дзе і памёр. Некалькі разоў ён наведваў родную Беласточчыну: пабываў у Беластоку, Дабрынёўцы і ў Бельску, а таксама ў роднай вёсцы. Тут ён сустракаўся са сваімі сваякамі, сябрамі, якіх ведаў у маленстве, з якімі сябраваў і жыў некалі па-суседству.

Другі генерал з Беласточчыны – Аляксандр Вашкевіч – асоба больш вядомая і мужная. Нарадзіўся ён 11 ліпеня (па іншых звестках 28 жніўня) 1901 года ў Белавежы ў беларускай сялянскай сям’і. Паспеў дома яшчэ навучыцца чытаць і пісаць. Бо калі хлопчыку споўнілася 13 гадоў, яго бацькі разам з васьмю малодшымі сёстрамі і братамі, пакінулі родную Белавежу і падаліся ў бежанства. Іх сям’ю дарогі прывялі ажно на Урал у горад Чэлябінск. Але там шчасця не было. Ад нялёгкага жыцця Аляксандр Вашкевіч у 1918 годзе дабраахвотна ўступіў у Чырвоную Армію і быў накіраваны ў саставе 237 Мінскага пяхотнага палка на Заходні фронт. А ў 1920 годзе нашага земляка прынялі ў падафіцэрскую школу, а пасля – у Смаленскую афіцэрскую школу, якую ён скончыў праз пяць гадоў. Пасля заканчэння школы, малады беларускі афіцэр Вашкевіч служыў камандзірам узвода, а пасля даслужыўся ажно да начальніка штаба 211 пяхотнага палка 71 дывізіі Чырвонай Арміі.