Сяргей Чыгрын - Пакліканыя на родны парог

Наш настаўнік быў сярэдняга ўзросту. Яго галава была крыху пахілена ў правы бок. Калі нам чытаў лекцыю, меў звычай час ад часу трымаць пальцы правай рукі каля вуснаў (вось быццам зараз яго бачу...).

Аднойчы пазнаёміў ён нас з уласнай біяграфіяй. Адно толькі я запомніў: Франук Грышкевіч гаварыў, што ў польскай турме білі яго ланцугамі...

I неяк чуў я па “Свабодзе” радыёперадачу пра Франука Грышкевіча. Яна была прысвечана яго заўчаснай трагічнай смерці. Пазней нешта занатаваў, аднак зараз адшукаць у сваім хатнім архіве ніяк не магу... Ад шчырага сэрца жадаю Вам поспехаў у вывучэнні біяграфіі і творчага шляху прафесара Франука Грышкевіча. Ён заслугоўвае вечнай памяці ў гісторыі”.

Франук Грышкевіч быў не толькі добрым педагогам, але і паэтам, перакладчыкам і публіцыстам. Першыя яго вершы былі апублікаваны ў 1924 годзе ў часопісе “Студэнцкая думка” і газеце “Крыніца”. Выступаў таксама з вершамі ў “Сялянскай ніве”, “Беларускай крыніцы”, “Родных гонях” і ў іншых тагачасных беларускіх выданнях.

Першыя паэтычныя радкі Франука Грышкевіча былі напісаны пад вялікім уплывам каталіцкага асяроддзя. Шмат твораў яго было прысвечана беларусам-католікам Адаму Станкевічу, Казіміру Сваяку, Вінцэнту Гадлеўскаму, Адольфу Клімовічу і іншым адзінаверцам. Узлёт паэтычнай творчасці Франука Грышкевіча адносіцца да 1927 года, калі ў Вільні выходзіць яго першы паэтычны зборнік “Веснавыя мэлёдыі”. Вершам, якія яго склалі, уласцівы тонкі лірызм і філасафічнасць, а таксама вернасць свайму народу. Праўда, у многіх вершах адчуваецца песімізм, аўтара непакоіць будучыня сваёй Бацькаўшчыны. Адначасова паэт пераканана сцвярджае:

Пісаў Франук Грышкевіч і празаічныя творы. У 1927 годзе ў “Беларускай крыніцы” былі апублікаваны яго апавяданні “Святы Сыльвестар”, “Куцьця ў чужыне” і “У калядны вечар”.

Выступаў Ф. Грышкевіч у друку і як крытык, і як перакладчык. Ім напісаны цікавыя рэцэнзіі на кнігі Наталлі Арсенневай, Уладыслава Казлоўшчыка, Якуба Коласа, Антона Навіны, Канстанціна Езавітава, Міхася Зарэцкага, Кузьмы Чорнага, Міхайлы Піятуховіча, Вінцука Адважнага, Хведара Ільяшэвіча, Рыгора Мурашкі, Максіма Багдановіча, Мікалая Ільяшэвіча і многіх іншых. Перакладаў з польскай, чэшскай, славенскай, украінскай і нямецкай моў на беларускую.

Калі Франук Грышкевіч быў толькі педагогам і літаратарам, дык яго зямляк Уладыслаў Казлоўшчык (сапраўднае прозвішча Казлоўскі) праявіў свае здольнасці не толькі ў літаратуры, але і ў спорце, выдавецкай дзейнасці і палітыцы.

Беластоцкая газета “Новая дарога” 12 снежня 1943 года пісала: “Дня 13 лістапада 1943 года ў Менску, пры выкананні сваіх нацыянальных абавязкаў трагічна загінуў ад рук нікчэмных бальшавіцкіх бандытаў рэдактар “Беларускае Газэты” Уладыслаў Казлоўскі, народжаны ў 1896 годзе ў вёсцы Залесьсе Сакольскага павету. Паховіны адбыліся дня 22 лістапада на Кальварыйскіх каталіцкіх могілках у Менску. Падаючы гэтыя сумныя факты да ведама грамадзянства, рэдакцыя “Новай Дарогі” выказвае сваё глыбокае спачуцьцё асірочанай сям’і нябожчыка. Чытачы й рэдакцыя “Новай Дарогі””.

Сапраўды, у лістападзе 1943 года нехта Іван Шнігер зайшоў у рэдакцыю “Беларускай газеты” і стрэліў ва ўпор з пісталета ў яе рэдактара. Стрэл пачула Наталля Арсеннева, якая выбегла з суседняга пакоя і закрычала: “Трымайце, трымайце яго! Гэта той бандыт, які забіў спадара Казлоўскага”. Але было ўжо позна.

Тысячы беларусаў праводзілі ў апошні шлях нашага здольнага літаратара. Часопіс “Новы шлях” адзначыў тады, што Уладыслаў Казлоўшчык “стаўся чароднай ахвярай бандыцкага тэрору на Беларусі і загінуў як жаўнер пры спаўненьні сваіх абавязкаў”.

Дзяцінства Уладыслава Казлоўскага прайшло на Беласточчыне ў роднай вёсцы Залессе. Пачатковую і сярэднюю адукацыю ён набыў у Саколцы і ў Гродне.

У 1916 годзе наш зямляк паступае ў Віленскую каталіцкую духоўную семінарыю. А калі заснавалася ў Вільні беларуская вайсковая арганізацыя, пакідае семінарыю з мэтай паступіць у беларускае нацыянальнае войска. Адначасова ён запісваецца на кароткачасовыя беларускія настаўніцкія курсы пры Цэнтральнай радзе Віленшчыны і Гродзеншчыны, пасля заканчэння якіх накіроўваецца ў Сакольскі павет, дзе прымае ўдзел у арганізацыі беларускіх школ.