Сельма Лагерлеф - Пярсцёнак Лёвеншольдаў (на белорусском языке)

- А гэта што? - раптам прыпынiўшыся, запытала жонка. - Што я бачу? Няўжо зара займаецца? На ўсходзе ж павiнна свiтаць?

- Не, сонцу яшчэ рана ўзыходзiць, - сказаў селянiн. - Вiдаць, - пажар. I як быццам дзесьцi каля Ольсбю. Цi не...

Яго перапынiў гучны жончын голас.

- Гэта ў нас гарыць! - крычала яна. - Меламстуга гарыць! Генерал падпалiў яе!

У панядзелак ранiцай у маёнтак Хедэбю, размешчаны зусiм блiзка ад царквы, прыбег магiльшчык i, ледзь не задыхаючыся, выпалiў: iм з мулярам, якi збiраўся зноў замураваць склеп, падалося, быццам века генеральскай труны з'ехала набок i што шчыты з гербамi i ордэнскiя стужкi, якiмi яно прыбрана, ссунуты з месца.

Неадкладна людзi спусцiлiся ў склеп i заўважылi, што там пануе страшны беспарадак i што шрубы труны сарваны. Калi знялi века, то адразу ж убачылi, што на ўказальным пальцы левай генералавай рукi пярсцёнка няма.

III

Я думаю пра караля Карла XII i спрабую ўявiць сабе, як людзi любiлi яго i як баялiся.

Бо я ведаю, што незадоўга да смерцi каралю надарылася аднойчы зайсцi ў карлштацкую царкву ў час богаслужэння. Ён прыехаў у горад вярхом, адзiн i нечакана; ведаючы, што ў царкве iдзе служба, ён спынiў каня каля царкоўнай брамы i ўвайшоў не праз галоўны ўваход, а праз прытвор, як звычайны прыхаджанiн.

Але ўжо ў дзвярах ён убачыў, што пастар падняўся на кафедру, i, не жадаючы перашкаджаць яму, застаўся стаяць там, дзе стаяў. Не адшукаўшы сабе нават месца на лаве, а прыхiнуўшыся спiнай да вушака, ён пачаў слухаць пропаведзь.

Але хоць ён i ўвайшоў непрыкметна i моўчкi стаяў у змроку пад царкоўнымi хорамi, з самай апошняй лавы нехта пазнаў яго. Магчыма, гэты быў стары салдат, якi страцiў руку цi нагу ў паходах i быў адасланы дамоў яшчэ да Палтавы. I салдату падумалася, што гэты чалавек з зачасанымi назад валасамi i арлiным носам, мабыць, i ёсць сам кароль. I, пазнаўшы яго, ён тут жа падняўся з лавы.

Суседзi на лаўцы, пэўна, здзiвiлiся, чаму ён устаў, i тады ён шапнуў iм, што сам кароль тут, у царкве. I ўслед за iм мiжвольна ўсталi ўсе, хто сядзеў на гэтай лаве, як гэта бывала заўсёды, калi з алтара цi з кафедры абвяшчалiся словы самога госпада Бога.

Вестка аб тым, што кароль у царкве, iмгненна разнеслася з гэтай лавы на iншыя, i ўсе як адзiн - i старыя i маладыя, i багатыя i бедныя, i хворыя i здаровыя - паднялiся з месца.

Здарылася гэта, як ужо сказана, незадоўга да смерцi караля Карла, калi пачалiся няшчасцi i беды. Бадай, ва ўсёй царкве не знайшлося б тады чалавека, якi не страцiў бы дарагiх яго сэрцу сваякоў або не згубiў усяго свайго багацця, i ўсё па вiне гэтага караля. I калi каму-небудзь нават i не даводзiлася наракаць на ўласны лёс, яму варта было б падумаць аб тым, да якой галечы даведзена краiна, колькi страчана заваяваных зямель, i аб тым, што ўсё каралеўства акружана ворагамi*.

* У апошнi перыяд вайны краiны - удзельнiцы Паўночнага Саюза (Данiя, Рэч Паспалiтая, Расея) - узмацнiлi ваенныя дзеяннi супраць Швецыi. Кароль Аўгуст вярнуў сабе польскi трон, i шведскiя войскi былi выгнаны з тэрыторыi Рэчы Паспалiтай. Дацкiя войскi ўварвалiся ў паўднёвую Швецыю, Расея заняла Фiнляндыю, Эстляндыю, Лiфляндыю, Аландскiя выспы.

I тым не менш, тым не менш... Як толькi людзi пачулi разнесеную шэптам погаласку аб тым, што тут, у храме Божым, знаходзiцца той самы чалавек, якога столькi разоў праклiналi, як усе адразу ўсталi.

Усталi i засталiся стаяць. Нiхто i не падумаў сесцi зноў. Гэта было проста немагчыма. Там ля бакавога ўвахода стаяў сам кароль, i пакуль ён стаяў, трэба было стаяць усiм. Калi б хтосьцi сеў, то зняважыў бы караля.

Магчыма, пропаведзь працягнецца доўга, але нiчога не паробiш, давядзецца пацярпець. Нiхто не хацеў зневажаць яго.

Ён быў салдацкiм каралём i прывык да таго, што салдаты ахвотна iшлi за яго на смерць*. Але тут, у царкве, вакол яго былi простыя гараджане i рамеснiкi, простыя шведскiя мужчыны i жанчыны, якiя нiколi ў жыццi не чулi каманды: "Узяць на каравул!" Аднак варта яму толькi паказацца сярод iх, i яны ўжо траплялi пад яго ўладу. Яны пайшлi б за iм у агонь i ў ваду, аддалi б яму ўсё, чаго ён пажадае, бо верылi ў яго, абагаўлялi. Ва ўсёй царкве прыхаджане малiлiся за гэтага незвычайнага чалавека, якi быў каралём Швецыi.

* Карл XII быў вельмi папулярны сярод салдат свайго войска, якiм iмпанавалi яго асабiстыя якасцi - храбрасць, самавалоданне, сiла волi.

Я спрабую ўдумацца ва ўсё гэта, я спрабую зразумець, чаму любоў да караля Карла магла непадзельна завалодаць чалавечай душой i так глыбока ўкаранiцца нават у самым суровым i панурым старым сэрцы, што ўсе людзi думалi - любоў гэта будзе спадарожнiчаць яму i пасля смерцi.