Іван Саверчанка: 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі

Беларусы зрабілі надзвычай шмат для расейскай культуры й навукі, пачынаючы ад Івана Фёдарава (Федаровіча, з беларускага роду Рагозаў), Пётры Мсціслаўца ды Самойлы Пятроўскага-Сітняновіча (Сымона Полацкага).

Новыя рамёствы прынеслі ў Маскву Клім Міхайлаў са Шклова, майстар аб'ёмнай разьбы («беларускае рэзі»), які стварыў унікальны іканастас Смаленскага сабора ў Маскве; Сцяпан Палубес (Іванаў) з Амсціслава, кахляр і майстар шматколерных рэльефаў; Андрэй Чохаў (Чэхаў), заснавальнік маскоўскай людвісарскай («пушкарской») традыцыі, які адліў «Цар-гармату».

Сярод беларусаў з паходжання — літаратары Тадэвуш (Фадзей) Булгарын, Фёдар Глінка, Фёдар Дастаеўскі, Дзмітры Пісараў, Аляксандар Твардоўскі, Міхаіл Ісакоўскі, Яраслаў Смелякоў, а таксама Юры Алеша (з барысаўскае шляхты), Яўген Еўтушэнка (продкі з вёскі Хамічы на Гомельшчыне). З беларускіх родаў паходзілі пісьменнікі Аляксандар Грыбаедаў (з Грыбоўскіх), Іван Бунін (з Бунікоўскіх) і Аляксандар Грын (сапраўднае прозвішча Грынеўскі). А Ўладзімір Высоцкі — з Мяшчанскае слабады ў Маскве, з ХVІІ стагоддзя заселенай беларусамі (ён сам згадваў, што ягоныя карані — на беларускім Палессі). Выдатны мовазнавец, галава Ленінградскае фаналагічнае школы Леў Шчэрба паходзіў з Ігумена Менскай губерні.

З Беларусі ў Расею прыйшло прафесійнае тэатральнае і музычнае мастацтва. Балерыны Азарэвічы са Шклова стварылі расейскую балетную школу. А музычнай часткай імператарскіх тэатраў Пецярбурга, дзе танцавалі Азарэвічавы, кіраваў кампазітар Восіп Казлоўскі (аўтар першага расейскага гімна), які раней працаваў у Троках і Слоніме. Беларускага паходжання выдатныя кампазітары Міхаіл Глінка, Мадэст Мусаргскі, Ігар Стравінскі (сын саліста Марыінскага тэатра ў Пецярбурзе Фёдара Стравінскага родам з Рэчыцкага павета), Зміцер Шастаковіч (унук паўстанца 1863 года), знакамітыя акторы Васіль Качалаў (Шверубовіч), Пётра Алейнікаў, Інакент Смактуноўскі (Смактуновіч). З беларускіх земляў скульптары Міхайла Мікешын (аўтар помнікаў Б.Хмяльніцкаму ў Кіеве, «1000-годдзе Расеі» ў Ноўгарадзе; лічыў сябе «беларускім панам»), Сяргей Канёнкаў.

У ліку падарожнікаў і ўсходазнаўцаў — першы консул Расеі ў Японіі ды аўтар першага японска-расейскага слоўніка Восіп Гашкевіч; першы расейскі санскрытолаг, стваральнік санскрыта-расейскага слоўніка Каятан Касовіч; укладальнік першага слоўніка якуцкай мовы, «бацька якуцкай літаратуры» Эдвард Пякарскі; падарожнікі Мікалай Перавальскі (Пржэвальскі) ды ягоны наступнік Пётра Казлоў; падарожнік і заолаг Рыгор Гром-Грымайла (Грум-Гржымайла). З беларускай Смаленшчыны паходзіць Васіль Дакучаеў, заснавальнік сучаснага глебазнаўства; з Магілеўшчыны — Пётра Касовіч, вядомы аграхімік і глебазнавец; з Віцебшчыны — Браніслаў Вярыга, вучоны-фізіёлаг.

З беларускіх родаў таксама славуты адвакат Фёдар Плявака, эканаміст і статыстык Зміцер Жураўскі, матэматык Васіль Ермакоў, фізік Аляксандар Садоўскі, хімік Аляксандар Вярыга, радыёхімік Васіль Барадоўскі, інжынеры, будаўнікі портаў Рыга і Кранштат Ян Багінскі ды Язэп Зарэцкі, заснавальнік расейскай школы доменшчыкаў Міхаіл Курака, стваральнік рэактыўных знішчальнікаў «Су» Павел Сухі.

Па-рознаму. Найстаражытнейшы гістарычны назоў нашага народу — крывічы.Вацлаў Ластоўскі лічыў, што ён роднасны словам кроўны, сваяк па крыві.Потым, з канца І тысячагоддзя па Нараджэнні Хрыстовым, нашыя продкі называлі сябе Русь, русіны(слова скандынаўскага паходжання; адно з магчымых пачатковых значэнняў — племя тых, хто плавае на чаўнах). Гэтым словам называлі землі, дзе пашырылася хрысціянства ўсходняга абраду. Была полацкая Русь, кіеўская Русь. Калі ў ХV стагоддзі на палітычнай сцэне з'явілася Масква, ейную мову сталі называць маскоўскаю,сваю завучы рускаю.У Вялікім Княстве Літоўскім пашырыліся назовы Літва, ліцьвіны.Самі беларусы і чужаземцы называлі нашую мову літоўскайабо літоўска-рускай.

«Белай» спачатку называлі ўсходнюю — Уладзіміра-Суздальскую — Русь. Пазней найменне Беларусь замацавалася было за ўсходнебеларускімі землямі — Віцебшчынай, Смаленшчынай, Магілеўшчынай, а з канца ХІХ стагоддзя расейскія ўлады сталі зваць Беларуссю ўсю краіну. Лідэры беларускага руху пачатку ХХ стагоддзя — «нашаніўцы» — канчаткова выбралі і пачалі шырока прапагандаваць назовы беларусы, беларуская мова.