К Тарасов: Апошняе каханне князя Мiндоўга (на белорусском языке)

- Сястра яе прыехала, - паведаў Войшалк, пакiдаючы без увагi цьмяныя словы разанца.

- Гэта добра, - сказаў князь. - Дажджом ехала. Бачыш, i неба плача, шкадуе Марту...

Размова на гэтым вычарпалася. Размаўляць пра нешта iншае было не да месца, ды i не было пра што. Чым заняты i заклапочаны Войшалк у манастыры, Мiндоўга не цiкавiла, i нашто яму было пытацца. I Войшалк не спытаў пра бацькавы справы. Вярнуўся з наезду жывы, прывёў палон, пабольшыў табун, набiў каморы лупамi - усё як раней. Калi ёсць што на сэрцы - сам паведае. Абодва спусцiлiся ўнiз i пайшлi ў пакой, дзе ляжала нябожчыца.

5

Пад вечар выпала хвiлiна, калi на кухнi сышлiся разам Мiндоўг i тры браты. Рэпiк i Рукля тужлiва пазiралi на пустое месца побач з бацькам, дзе звычайна садзiлася мацi. Гэтая незанятая частка лаўкi цяпер азначала разбурэнне iх гнязда, нейкую сiлу, супроць якой усе былi бяссiльныя, пралом, з якога цягнула холадам i смуткам. Войшалку было тужлiва, што ягоныя браты - далёкiя ад яго падлеткi: ён нават не можа памалiцца разам з iмi аб вечным спачыне iх мацi. З бацькам яго разлучаюць розныя, як святло i змрок, жаданнi i справы. I нiколi яны, чацвёра, нават калi скажуць адны i тыя ж словы, не зразумеюць адзiн аднаго. Пэўна, i ўбачыцца зноў iм наканавана на чыiмсьцi наступным пахаваннi. А Мiндоўг, пазiраючы на трох сваiх сыноў, пра iх не думаў, а сумаваў аб жонцы: цi даўно Марта кармiла тут яго i дзяцей, а цяпер ляжыць i па ёй галосяць. Князь прыгадаў, што яе сястра ўвесь дзень няетая, i паслаў Рэпiка па цётку. Хутка ўвайшла Агна, i апынулiся яны ўсёй раднёй разам, толькi дачкi князя Мiндоўга, роднай сястры Войшалка, не было з iмi, але яна i не магла прыехаць на пахаванне з далёкага Холма. Села Агна на краi стала, але неяк адразу паменшала суму, нiбы аднавiўся на кароткi час неабходны чын жыцця. Агна прамаўляла: "Ты паеш, Рэпiк! Падсiлкуйся, Рукля!", i голас яе гучаў падобна да голасу Марты.

Войшалк прыкмецiў, што i бацька падбадзёрыўся.

- Дзе пахаваеце? - падступiўся ён да важнай для сябе справы.

- Ну дзе, каля царквы, - адказаў князь. - Марта хацела блiжэй да царквы. I калi апошнюю волю шаптала, не забылася наказаць.

- А што, - здзiвiўся Войшалк, - была апошняя воля?

Мiндоўг чамусьцi пакрыўджана паглядзеў на яго i кiўнуў.

- А пра што казала сястра? - спыталася Агна.

- Яшчэ не час выконваць, - адказаў князь. - Вы не пытайцеся. Сам скажу, калi час надыдзе.

- Калi ж надыдзе? - зацiкавiўся Войшалк, адчуваючы ў бацькавых словах затоеную небяспеку.

- Заўтра! - вычарпальна i незадаволена, нiбы дакраналiся да ягонай святынi, сказаў князь.

Усе памаўчалi, нiбыта не выяўляючы сваёй цiкаўнасцi да таямнiцы.

- Мазураў нiкога не вызвалiш у памяць Марты? - не забыўся Войшалк на свой абавязак.

- Пры чым яны да яе? - адхiлiў такую магчымасць Мiндоўг. - Няхай парадуюцца, што накормяць, калi што застанецца.

У Войшалка iншых пытанняў не было, i зноў усе сядзелi моўчкi.

- А ведаеце, - вырашыла парушыць журботнае маўчанне Агна, - мне Веда жыццё аднойчы ўратавала. Гадоў пяць цi шэсць мне было. У малiннiку гадзюка падпаўзла i ўкусiла. Тады Веда кавалак шчыкалаткi з ранкай змяiнай зубамi, як абцугамi, выдрала, на ўсё жыццё рубец застаўся, напамiнак ад яе пра выратаванне. А мне страшна было, ведала, што ад гадзюкi памерцi можна. А Веда атручанай крывi набярэ рот i на траву выплюне. Усе яе потым хвалiлi, а мяне, калi ачуняла, мацi пабiла, каб пад ногi глядзела...

- I мяне ратавала, - адгукнуўся Мiндоўг. - Чуццё мела на злыдняў. Едзем якой дарогай, а на раздарожжы яна кажа: нельга, князь, направа ехаць, бяда там чакае. Пасылаю кметаў разведаць - сапраўды, засада затоiлася. А калi была вайна з Данiлам Галiцкiм, i ганялiся за намi русiны i Ердзiвiл-нябожчык, дык, ведаеце, як мы цябе, Рэпiк, i цябе, Рукля, ратавалi? Я наперадзе з мечам, яна ззаду, вас абодвух пад пахi, павады ў зубах, яшчэ i молiцца, каб конь нагi не зламаў. Не ўсякi кмет так паскача... I няма яе. Ужо не паскача. Хоць бы хто мне сказаў, што гэта такое - смерць. Жыве чалавек, кахае, пяе, клапоцiцца - i некуды адыходзiць. Куды? Толькi ты не кажы, - спынiў ён Войшалка, прыкмецiўшы жаданне таго нешта патлумачыць, - ведаю я пра нябёсы вашыя, рай, грахi i святых. Толькi ўсё гэта з чужых словаў пераказваюць, на ўласныя вочы нiхто не бачыў, нiводзiн чалавек адтуль назад не прыйшоў. Што ў нашай дзедаўскай веры, што ў вашай, што ў немцаў - усе роўны век жывуць i аднолькава памiраюць. А куды потым? Цi ўбачымся калi? Марта верыла, што ўсе сустракаюцца там, наверсе. Цяжка гэта мне ўявiць, ды хачу, каб гэтак было. Можа, i мы з ёй там убачымся... Ну добра, - абарваў сябе князь, - на памiнках усё прыгадаем. Хлопцам трэба хоць крыху адпачыць...