К Тарасов: Апошняе каханне князя Мiндоўга (на белорусском языке)

Напамiнак пра лупы ажывiў непраглядныя твары князёў, якiя не маглi забыцца на нядаўняе сяброўства вялiкага князя з тымi самымi крыжакамi. Немцы падаравалi Земавiту яцвяжскiя Судавы, а хто гэта быў дараваў немцам Жамойць? Цi гэта не Мiндоўгава пячатка вiсiць на дарчай грамаце? Лепш не згадваць пра мiнулыя гады i сканалых князёў - тыя крыжакам такiх дарункаў не рабiлi. Яны, iхныя сыны, зараз самi iдуць у наезд, а найпершая мэта наезду - лупы. Што здабудуць - тым узмацняцца. Багатыя лупы - удача князёў, залог адданасцi палкоў, дзеля iх i рызыкуюць жыццём простыя кметы. Цяпер князi ўзважвалi i запамiналi, што жадае ўзяць сабе, што пакiнуць iм iхны важар. А Мiндоўг, бачачы ў вачах князёў хуткую змену злоснай нязгоды цi крыўды на ўхваленне, думаў, што зашмат у гэтай княжацкай зграi галодных ратоў. Няўжо ўсе жывымi прыйдуць з гэтай вайны, гадаў ён? Хоць бы трацiну з iх пабiлi мазуры, баронячы свае двары. Гэтыя саслабеюць, тыя знядужаюць - меншы клопат на ягоную галаву...

Задуманае пакаранне Мазоўшы патрабавала, апроч знiшчэння войска i руйнавання паселiшчаў, забраць конскiя табуны. Князi абумовiлi, што гнаць табуны будуць стаёўнiкi з iхных абозаў, а пасля паходу коней падзеляць адпаведна сiле прыведзеных палкоў, але чвэртку коней возьме Мiндоўгавы канюшы Сiпайла ў табун вялiкага князя. Абознiкi таксама вывозяць збожжа i сена. Рыцарскiя даспехi i зброя, узятыя ў бiтвах, застануцца пры тых, хто ўзяў; зброя, захопленая ў местах, пойдзе палкам, што бралi гарады, але чвэртка трапiць у збраёўню вялiкага князя. Таксама i Мiндоўг падзелiцца лупамi, якiя возьмуць яго лiтва i наваградская русь. Быдла, калi хто мае патрэбу, пагонiць сам, пры сваiх абозах.

Дамовiўшыся, што палон i абозы з лупамi для дзяльбы трэба зцягваць да Ваўкавыска, князi раз'ехалiся ў свае палкi i дружыны. Тут кметы ўжо разбiралi з вазоў браню i дзiды, мацавалi да сёдлаў паходныя торбы з запасамi харчу i пустыя мяхi пад здабычу. Хто вастрыў меч, хто правiў лук, а ўсё падрыхтаваўшы, клаўся спаць, каб досвiткам бадзёра сядзець на канi.

2

Ранкам пятнаццаць тысячаў наезду перайшлi на рысях мазавецкую мяжу. Трапяталi ў паветры чырвоныя сцяжкi сотнiкаў, калыхалiся пастаўленыя пяткай на стрэмя дзiды, i трывалыя лiтоўскiя конi паскаралi хаду пад рэзкiя выгукi кметаў - "Хо!", "Хо!". Неўзабаве пачалi сустракацца на шляхах войска мазурскiя паселiшчы, i аддзелы, што йшлi наперадзе, спяшалiся вычышчаць двары ад мужыкоў, гвалцiць дзевак i збiраць убогiя лупы - вопратку, посцiлкi, зерне, кажухi. Наступныя дружыны рухалiся далей, разыходзiлiся развiлкамi да такiх жа асуджаных на разбурэнне вёсак.

Удзень ваяры Трайната ўзялi Вiзна, дзе захоўвалася данiна навакольнага жыхарства плоцкiм касцёлам. Не марнуючы часу, кметы спустошылi засекi i клецi, разрабавалi каплiцу, вывелi коней, перабiлi бальшыню мужыкоў i, пакiнуўшы за плячамi зруйнаваны замак, скiравалiся на Пултуск.

Ды ўсiх не заб'еш. У нейкую шчылiну праслiзгвае ўдачлiвы мазур i нясецца галопам ад месца бойнi да блiжэйшага жылля з крыкам "Ратуйся! Лiтва! Наезд!", а адтуль разлятаюцца вестуны да суседзяў. Сярод такiх удачлiвых апынуўся вiзнаўскi кашталян Якуб. За два днi ён дабраўся да Плоцка, i князь Земавiт даведаўся, што прыйшлi наваградская русь i лiтва, а iншыя ўцекачы паведамiлi пра прускую навалу i пра русiнскiя палкi князя Шварна Данiлавiча. Рабуюць, рэжуць, гвалцяць, паляць, пасля iх - нi коней, нi кузнi, нi збожжа, нi стажка жывёле.

Земавiт пачаў збiраць войска, аднак хутка з'ехацца ўладары не маглi трэба было затоiць ў лясах сем'i, быдла, схаваць зерне i нажытак. Пацiху падыходзiлi дружыны з Завiслення, а ў абыход лiтоўскiх палкоў падкрадвалiся дробныя рыцарскiя аддзелы. Толькi праз два тыднi Земавiт здолеў вывесцi пад сваiм сцягам войска ў пяць тысяч коней, з якiм i пайшоў насустрач Мiндоўгу. Земавiтава жонка, княгiня Гертруда, засталася ў Плоцку, прыняўшы на сябе ўмацаванне замка i горада перад магчымай аблогай, калi бiтва раптам будзе прайграная i князю давядзецца хавацца за сценамi, пакуль не прыйдуць посiлкi з Малапольшчы. Рыцарскага аддзела Земавiт жонцы не пакiнуў, i абаронцамi Плоцка засталiся мяшканцы i навакольныя веснякi, што шчыльна панабiлiся ў горад. Чамусьцi iм верылася, што за плоцкiмi гароднямi пад крылом княгiнi прасцей уратавацца ад лiтоўскага лiха, чым дзе-небудзь у пушчанскiх гушчарах, на недаступных выспах сярод дрыгвы. Разлiкi, што на абарону польскiх хрысцiянаў ад паганскага нашэсця зараз жа вырушыць Ордэн, не спраўдзiлiся - немцы цi не былi падрыхтаваныя, цi не жадалi ваяваць Мiндоўга сiламi ордэнскiх братоў. Можа, яны i цешылiся з бедства мазурскiх земляў.