К Тарасов - Апошняе каханне князя Мiндоўга (на белорусском языке)

- Не хачу жыць тут! - з нянавiсцю крыкнула Агна. - Хачу да сябе, у Крэва. Табе лепш пабаяцца, князь Мiндоўг. Заб'е цябе Даўмонт.

- Сорак гадоў, Агна, мяне гэтакiя даўмонты забiваюць, - пасмiхнуўся князь. - Баяўся б - князем не быў. Сам магу забiваць, павер. Спрачацца са мною не трэба - не пераспрэчыш. Я вырашаю. Я ўжо вырашыў. Я - валадар, князь над малымi князямi. Даўмонт цябе не возьме. Няхай паспрабуе... Хiба я ў яго дзяцей мацi забраў? Яны плачуць з гора, як мае? Яны там адны без цябе, а ты тут без iх? Калi там чакаюць цябе твае дзецi - iдзi, трымаць не буду. Дык ёсць у цябе з Даўмонтам дзецi цi не?

- Нашто я табе? - заклiкала князя да розуму Агна. - Сотнi жанчын вакол цябе. Шчаслiвыя будуць жыць тут, тваiх сыноў даглядаць.

- Можа, яны i будуць шчаслiвыя, - сказаў Мiндоўг, - але мне яны не патрэбныя. А ты патрэбная, бо дзецi Марты - твае пляменнiкi, ты ж iхная цётка... Вось чаму. А яшчэ - ты надта падобная да сястры. Не трэба дзецям прызвычайвацца да чужога чалавека. I мне таксама. Лёс, Агна, так захацеў, а я насуперак лёсу не хаджу.

- А не прыехала б я, - выказала Агна свой апошнi довад, - што б ты тады рабiў?

- Не ведаю, - адказаў князь. - Ты ж прыехала. Значыць, лёс! Адпачывай!

Мiндоўг выйшаў у сенцы, пакiнуўшы дзверы адчыненымi. Агна зразумела, што далей як да замкавай брамы яе не пусцяць.

8

Вестка пра падзеi ў Наваградку на дзень апярэдзiла поезд з параненымi, i калi яны з'явiлiся ў Крэве, Даўмонт ужо ведаў, як ён быў зганьбаваны Мiндоўгам, колькi ягоных ваяроў пабiлi наваградскiя кметы на смерць i колькi параненых вяртаюцца ў Крэва на вазах. За доўгае княжанне Мiндоўга кожны лiтоўскi князь прывучыўся чакаць лiха ад вялiкага князя. Калi хто з князёў жадаў узгадаць нейкiя страшныя загадкавыя злачынствы з блiзкай даўнiны, дык найперш узгадваў, што Мiндоўг спрычынiўся да забойства свайго старэйшага брата Даўспрунка. Хоць не бачыў нiхто, знiклi сведкi, ды беспадстаўна пагалоска не ходзiць. Стары воўк забраў у родных пляменнiкаў Жамойць, пазабiваў князёў Дайновы, палову князёў Лiтвы i Нальшчы. Дык хiба пасля гэтакiх крывавых учынкаў уразiць некага ягоны чарговы грэх - захоп чужой жонкi, да таго ж сваячкi. Жонка - не жыццё, не адзiная. Нават калi б Мiндоўг забiў Агну, спасылаючыся на апошняю волю сястры, Даўмонт менш быў бы ўражаны. Але такая вытанчаная, са спасылкай на багоў, хiжасць уразiла Даўмонта. Гэта ж трэба прыдумаць: ужо багi аб iм клапоцяцца, каб да смерцi не ведаў нуды! Усю ноч яму ўяўлялася, як стары князь усё хiтра абставiў, каб трымаць Агну пры сабе, дзеля сваiх пацехаў i прыгляду за сынамi. Нiбы не ў ягоным сэрцы гэтая подлая задума нарадзiлася, а гэта багi на небе сышлiся на раду i вырашылi яму на карысць. Марта iхную волю прашаптала, а князь багоў шчыра шануе, iхны загад змушаны выканаць нават процi свайго жадання. А хто не верыць - няхай сходзiць дазнаецца праўды на той свет да Марты цi за хмары да багоў.

Больш за ўсё дапякала Даўмонту, што ён не хацеў пускаць Агну на пахаванне сястры, прадчуваючы нейкую бяду. Трэба было цвёрда сказаць: "Не! Забудзь!", а ён, шкадуючы жонку, намагаўся яе ўгаварыць. Жаласлiвасць - тая ж здрада. Злiтуйся над ворагам - ён цябе заўтра заб'е. Пашкадуй жонку - яна прызвычаiцца браць перавагу слязьмi. Ён пашкадаваў - i зганьбаваны. Сляпы i глухi - вось так яны размаўлялi апошнi раз. "Хiба не бачыш, - казаў ён, - багi памылiлiся: маладую жанчыну ўзялi, старэчу не прыкмецiлi. Гэта правiльна?" - "Гора гэта, Даўмонт. Яна ж не апошняя з маiх родных, - упарцiлася Агна. - Як жа мне з сястрой не развiтацца?" - "Мiндоўг многiх можа пахаваць разам з тваёй сястрой, - казаў ён. - Магу на мечы паклясца, нiхто з князёў не прыедзе. Нiхто яму не верыць. Усе ведаюць, што ўмее ўкусiць, як гадзiна. Можа, i праўду кажуць, што ваўкалак. Крывi не вып'е - дрэнна спiць" - "Ну, праўда, - пагаджалася яна, табе ў Наваградак нельга". - "I табе нельга, - пераконваў ён. - Цi падымеш сястру? Паплакаць i тут можна". - "Не развiтаюся- спакою мне не будзе". "Добра, - саступiў ён. - Але з памiнак - сюды. Нi дзевяцiн, нi саракавiнаў. Згодная?" - "Добра, - абяцала яна. - З памiнак адразу дамоў!" I - нi атрада, нi жонкi! На памiнках пракляты крыважэрца i дзеўбануў...

Усю ноч Даўмонт стагнаў, бачачы перад вачыма нянавiсную морду вялiкага князя, ягоныя бляклыя балотныя вочы, ягоных дагодлiвых баяраў i кметаў, якiя рагаталi з ганьбы Даўмонта, пакiнутага без пары, i ўхвалялi спрыт князя, якi гэтак шпарка знайшоў сабе маладую, без дзяцей жонку. I бачылiся варта, прыстаўленая да Агны, i два малалетнiя гадзяняцi, для якiх цётка ператварылася ў матку, i вяселле на памiнках, i смех кметаў, i рысiная ўсмешка Мiндоўга. Усё гэта безлiч паўтаралася, круцiлася ў яго перад вачыма, як млынавыя крылы...