2
А Заратустра, пакуль адбывалася ўсё, што тут апiсана, стаяў, як п'яны: згасаў яго позiрк, язык заплятаўся, ногi падкошвалiся. I хто б мог адгадаць, якiя думкi праносiлiся тады ў душы ў яго? Аднак было вiдавочна, што дух ягоны адступiўся i пайшоў назад, i памкнуўся наперад, i быў недзе ў далёкай будучынi, i быццам трываў, як напiсана, "над горнымi пераваламi, памiж двух мораў,
- блукаючы, быццам цяжкая хмара, памiж мiнулым i будучым".
Але вышэйшыя людзi падтрымлiвалi яго з усiх бакоў, i памалу ён ачуўся i адхiлiў рукою натоўп заклапочаных шанавальнiкаў. Раптам ён хутка павярнуў галаву, быццам пачуў нешта, i, прыклаўшы палец да вуснаў, сказаў: "Iдзе!"
I адразу атачылi яго цiшыня i таемнасць, а з глыбокай далечынi пачуўся доўгi, працяглы гуд звона. Заратустра, як i ўсе вышэйшыя людзi, прыслухаўся, а потым зноў прыклаў палец да вуснаў i сказаў: "Iдзе! Iдзе! Наблiжаецца поўнач!" - i перамянiўся голас ягоны. Але ён усё яшчэ не кранаўся з месца; i тады яшчэ больш загуслi вакол яго цiшыня i таемнасць, i ўсё вакол прыслухоўвалася нават асёл, i сама Заратустрава пячора, i вялiкi халодны месяц, i сама ноч. I вось, Заратустра трэцi раз прыклаў палец да вуснаў i сказаў:
"Iдзе! Iдзе! Хадземце ж! Гадзiна прабiла! Пойдзем вандраваць у ноч!"
3
"Наблiжаецца поўнач, о вышэйшыя людзi: i вось - хачу я сказаць вам нешта на вуха, як i той старадаўнi звон, якi звяртаецца да слыху майго,
- з тою самаю таямнiцаю i жахам, гэтаксама пранiкнёна, як той старадаўнi звон, якi перажыў на сваiм вяку больш, чым хто-небудзь смяротны;
- якi палiчыў усе да апошняга пакутлiвыя ўдары сэрцаў, што бiлiся ў грудзях у нашых бацькоў. О, як уздыхае яна! Як смяецца ў сне даўняя глыбокая поўнач!
Цiха! Цiха! : Чуецца многае, што ўдзень не адважваецца гаварыць на поўны голас; толькi цяпер, у холадзе ночы, калi суняўся шум сэрцаў,
- толькi цяпер яно чутно слыху i вяшчае, пранiкаючы ў начныя чуйныя душы: о, як уздыхае яно! О, як смяецца ў сне!
- хiба не чуеце вы, як таямнiча, страшна i пранiкнёна вяшчае яна, глыбокая-глыбокая старадаўняя ноч?
О чалавеча, уважай!
4
О, гора мне! Куды падзеўся час? Цi апусцiўся ў найглыбейшыя крынiцы? Свет дрэмле...
О! брэша сабака. Я хутчэй памру, чым раскажу пра думкi, якiя сёння перапаўняюць паўночнае сэрца маё.
Я памёр. Спраўдзiлася. Павук, навошта аплятаеш мяне павуцiнай? Прагнеш маёй крывi? О! Выпадае раса, блiзiцца гадзiна,
- гадзiна ледзяное сцюжы, гадзiна, калi я калею i стыну, гадзiна, якая нястомна пытаецца:
Чыё сэрца здольнае ўвабраць гэта?
- хто павiнен быць валадаром зямлi? Хто скажа: Ад сёння так вы будзеце цячы, вялiкiя i малыя рэкi!"
- наблiжаецца гадзiна: о чалавеча, о вышэйшы чалавеча, уважай! Гэтая казань - тонкаму слыху, твайму слыху - што вяшчае глыбокая поўнач?
5
Мяне нясе, скача мая душа. Кожны дзень праца! Кожны дзень - праца! Хто павiнен быць валадаром зямлi?
Халодны месяц, вецер маўчыць. О! Цi дастаткова высока лёталi вы? Вы скакалi: але ногi - усё-такi не крылы.
Вы, заўзятыя танцоры, усякая радасць ужо мiнула, скiсла вiно, сатлелi кубкi, чуцен няясны голас магiл.
Невысока лёталi вы: i вось - чуцен няясны голас магiл: "Вызвальце мёртвых! Чаму так доўжыцца ноч? Цi не ап'яняе вас месяц?"
О вышэйшыя людзi, вызвальце мёртвых, разбудзiце памерлых! Шкада! Чаму чарвяк усё яшчэ точыць? Наблiжаецца час,
- стогне звон, i ў грудзях яшчэ сэрца скрыгоча, а чарвяк усё точыць i точыць дрэва сэрца! О! Свет глыбокi!
6
Салодкая лiра! Салодкая лiра! Як люблю я твае гукi, гэта меладычнае п'янкое кваканне! Здалёк, з сажалак любовi, чуюцца мне пералiвы тваёй песнi!
О старадаўнi звон, салодкая лiра! Чыя толькi скруха не кроiла сэрца тваё скруха бацькоў, дзядоў i прадзедаў;
- спелая стала мова твая, спелая i сталая, быццам залатая восень i полудзень, быццам сэрца пустэльнiка. I цяпер кажаш ты: "Свет выспеў, вiнаградная лаза пацямнела",
- сёння ён хоча памерцi, гэты свет, памерцi ад шчасця. О вышэйшыя людзi, цi чуеце вы духмянасць? Неадчувальна шырыцца яна,
- духмянасць i водар вечнасцi, водар залатога вiна, якi падымаецца ад старадаўняга i паспелага шчасця,
- ад п'янкога шчасця поўначы, шчасця смерцi, якое спявае: свет глыбокi, i глыбейшы, чым думае дзень!
7
Пусцi мяне! Пусцi мяне! Я занадта чысты для цябе. Не чапай мяне! Не руш! Цi ж мой свет не стаў дасканалы?
Мая скура занадта чыстая для тваiх рук. Пусцi мяне, бесталковы мой, задушлiвы дзень! Цi ж поўнач не святлейшая за цябе?
Сама чыстыя павiнны валадарыць над зямлёй, невядомыя, сама моцныя, душы поўначы, якiя святлейшыя i глыбейшыя за дзень.
Читать дальше