Гульназ Шайхи - Сыналганнар – сынатмый

Шыгырдан гомер-гомергә динле авыл була. XIX гасыр ахырында анда 3 мәчет булса, бүген 5 мәчет халыкка хезмәт итә. Бишенче мәчет төзелешен Зәки Хәсәнов башлап йөри. Бу эштә аңа, авылдашлары белән беррәттән, Краснодардан «Сахар Кубани-М» оешмасының генераль директоры Әлиулла Хәлиулла улы Сәнҗапов ярдәм итә. Аның әнисе, Рокыя ханым, чыгышы белән Шыгырданнан. Әлиулла Сәнҗапов Краснодарда үзе мәчет төзетү хыялы белән яшәгән була. Зәки абый аны эзләп тапкач, аралашкач, Әлиулла әфәндегә дә күңелдә йөрткән хыялын тормышка ашырырга мөмкинлек туа, ул биш ел эчендә якташларына матди ярдәм күрсәтә.

«Шыгырдан укулары» кысасында, алтынчы мәчеткә, булачак Җәмигъ мәчете нигезенә дә таш салынды. Ул моннан 1100 ел элек җимерелгән Болгар мәчете планы белән, бераз кечерәйтеп төзеләчәк икән. Әлеге тантанада Чувашия, Самара, Мари Эл, Ульяновск мөфтиләре, имамнар һәм бик күп кунаклар катнашты. Төзелеш эшләрен 2008 елдан башлап җибәрергә хыялланалар.

Чувашиянең мөфтие Әлбир хәзрәт Крганов та нәкъ менә шушы авылдан. Ул җиде яшендә намазга баса. Авыл имамы, мәчет картлары аңа дин гыйлеме өйрәтәләр. 1991 елның маенда, мәчет ачылу тантанасында, аңардан шигырь укыталар. Бу булачак мөфтинең беренче тапкыр халык алдында чыгыш ясавы була. Ә 1994 елның май аенда унҗиде яшьлек Әлбир Кргановны Чувашия имамнары мөфти итеп сайлыйлар. Менә шуннан бирле ул әлеге җаваплы вазифаны башкара. Белемле, акыллы хәзрәт. Бик күп илләрнең дин әһелләре белән очрашкан, аралашкан кеше ул. 1999 елның декабрендә Россия Президенты Владимир Путин, Гудермеска барганда, юкка гына Чувашия мөфтиен үзе белән алмагандыр. Халык ярата, хөрмәт итә үзен. Гаиләсендә дә ул – терәк, таяныч. Хатыны Урмай кызы Ләйсән белән ул һәм кыз үстерәләр. Гомәргә биш яшь, Хәдичәгә сигез ай. «Гомәр, үскәч кем буласың?» – дим. Малай, ике дә уйламыйча: «Әти кебек мөфти булам», – дип җавап бирде. Димәк, дәвамчы үсә.

Шыгырданга килгән саен, андагы үзгәрешләргә сөенеп кайтам. Авыл үсә, яшәрә, матурая. Яңа йортлар калка. Татар авылы бетә, яшьләр авылдан китә дип, чаң кагучыларга мин: «Шыгырданга барыгыз, алардан үрнәк алыгыз», – дип әйтер идем. Монда үрнәк алырлык эшләр байтак.

Хәзерге техниканың алга киткән чорында кешене берни белән дә гаҗәпләндереп булмый. Дөньяның кайсы почмагын күрергә телисең, көнендә шунда барып җитәргә дә, кире әйләнеп кайтырга да мөмкин, акчаң булса, әлбәттә.

Ханты-Манси автономияле округының Түбән Варта шәһәре белән Казан арасы 2500 чакрым. 25 сентябрь көнне Татарстан Дәүләт Советы рәисе урынбасары Римма Ратникова җитәкчелегендәге рәсми делегация, шул араны махсус (чартер) рейста узып, кабат башкалабызга исән-имин кире кайтты. 5000 километрны самолётта узу җиңел булмаса да, Түбән Вартада алган уңай тәэсирләр барысын да оныттырды. Безнең бу калага баруның максаты – халкыбызның герой-шагыйре Муса Җәлилгә һәйкәл ачу. Ни өчен Себернең бу почмагында татар шагыйрен зурлыйлар? Мине менә шул кызыксындырды.

Түбән Вартаны өч буын шәһәре дип атыйлар. Бу – бик күпләр өчен яшьлек шәһәре. Аңа бүген – утыз биш яшь. Нефть һәм газ ятмалары табылгач, бу җиргә бәхет һәм байлык эзләп, Татарстан һәм Башкортстаннан бик күп татар егетләре агыла. Менә шул чорда яңа төзелә башлаган биш урамлы шәһәрнең бер урамына безнең егетләр Муса Җәлил исемен бирәләр, һәм ул урамда иң беренчеләрдән булып ике катлы йортлар калка. Шул вакыйгалардан соң дүрт дистә елга якын вакыт узган. Халкыбызның милли герое Муса Җәлил исемен йөрткән урам – татарлар өчен кадерле ядкяр. Урамны һәм шагыйрьне мәңгеләштерү йөзеннән, татар җәмәгатьчелеге Муса Җәлилгә һәйкәл куйдыру теләген күтәреп чыгалар. Бай татар егетләре табыла. Шәһәр җитәкчелеге дә моны хуплый. Бу эшкә Казан сынчысы Мәхмүт Гасыймов алына. Өч елдан соң шагыйрьнең сыны Түбән Вартада үз исемен йөрткән урам башында, Обь елгасы буенда урын алды. Бу тантанада катнашкан Салават Фәтхетдинов: «Булдыклы татар егетләре тарафыннан башкарылган бу изге эшне мин, кая гына чыгыш ясасам да, үрнәк итеп сөйләячәкмен», – диде. Дөрестән дә, бик күп җирләрдә, теләк булып та, сүздә генә кала торган эшләребез шактый. Бик күпләргә һәйкәл ачарга җыенып та, дистә еллар көтәбез. Ә биредә булдырган татарлар!

Бүгенге көндә Түбән Вартада якынча 242 000 кеше яши. Шуларның 22 % ын татарлар тәшкил итә. Самолёттан җиргә төшкәндә, иллюминатор аша бу каланы кемдер безнең Түбән Камага, кемдер Алабугага охшатты. Баксаң, Обь елгасы буенда урнашкан Түбән Варта үзенә генә хас табигате, көчле инфраструктурасы булган, Россиянең яшь, бай, матур шәһәрләренең берсе икән.