Аскольд Де Герсо: Асамла тенче

Машина патне васкавлăн çитсе хунар илтĕм те чупнăн çула урлă каçса çăва хапхи патне çитсе тăтăм. Хăрушлăх та пур, анчах кăсăклантăм ку пулăмпа. Çаплах хĕтĕртеççĕ-çке мана малалла утма, хистеççĕ. Акă, хуллен кăна йăпшăнса пыратăп мĕлке хыççăн темиçе утас каярах. Хунар сасартăк мĕльтлетсе илчĕ те, сÿнчĕ. Пĕтрĕм иккен, терĕм ăшра. Ара, тĕттĕмлĕх хупăрласа илчĕ-çке, çухататăп вĕт мĕлкене. Манăн телее пĕлĕтсем хушшинчен уйăх шуса тухрĕ. Халĕ тавçăрса илтĕм: машинăна çăва хапхине хирĕç лартса çутăсене çутнă-тăк, халĕ кăнтăр кунĕнчи пек çутă пулатчĕ икенне. Çавах та, уйăх çути те аванах çутатать. Унăн çутинче, çакă мĕлке пĕр палăк патне çитрĕ те кăшт пăрăнчĕ. Çав хушăра çухатрăм хайхине.

Палăк патне уйăх çутипе усă курса çитсен, чарăнса тăтăм. Тĕлĕнмелле, палăк умĕнче чечек çыххи выртать. Чечексем те яланхисем мар, ку йышшине йăпăр-япăр туянма çук. Ку вăхăтра кăна мар, уявсенче те тупма çук вĕсене. Мĕнле, ăçта туяннă? Тюльпанĕ, кĕлчечекĕ тĕрлĕ тĕсли пур сутура, кусем вара çук.

Уйăх çути меллĕн сăрхăнать çĕр çине, çавăн çутипе май тупса палăк çинче çыннин ятне вуларăм. Палăкăн чулĕ аваллăхран мăкланма та ĕлкĕрнĕ ĕнтĕ, чылайранпа кунта никам та çÿременни те çийĕнчех палăрса тăрать. Ячĕ тăрăх кунта пархатарлă хĕрарăм ĕмĕрлĕхе вырăн тупнине уйăрса илтĕм. Анчах та мана урăх ыйту тăнăçсăрлантарчĕ: мĕншĕн-ха вăл канлĕх тупман? Тата ăçта çÿрет?

Ку йышши пулăмсем çинчен авалхи кĕнекесенче вуланă та, вулани вăл пĕрре, хăвăн куçупа курни пачах урăх. Туйăм та урăххисем чĕрере те чунра та. Куна çакăн йышши пулăмсемпе тĕл тума тивнисем çирĕплетме пултараççĕ. Мĕн чулĕ вăхăт иртрĕ-ши эпĕ шак хытса кайса тăнă хушăра, пĕлместĕп. Мана каçхи кайăк хулăннăн кăшкăрни тăна кĕртрĕ. Вырăна асра хăварса кутăн тухрăм машина патне. Утнăçемĕн хĕрарăм мана хыçран пăхнăн туйăнче, çавах та çаврăнмарăм. Тепĕр хутчен те хĕрес хыврăм, пулăшмарĕ темĕн.

Машина çине вырнаçсан, мотора хускатрăм та, аçа çапнăн вирхĕнтĕм ку вырăнтан. Халиччен те çакăн пек хăвăртлăхпа çÿресе курманччĕ. Тапхăр-тапхăр мĕлке çавара юлмарĕ, хыçри ларкăчсем çинче ларса пынăн туйăнчĕ. Çакă туйăм вара тата та хăвăртлăха ÿстерме хистерĕ. Юрать-ха, манăн телее çакă каç хирĕç килекен машинăсем пулмарĕç.

Çурт тĕлне çитсен, машинăна картишре вырнаçтартăм та, пирус туртса ятăм йÿçĕ тĕтĕме мăкăрлантарса. Тĕтĕм çÿлелле çĕкленет те сывлăшра сирĕлет. Урамра хунар çутатаççĕ юпасем çинчен, каçхи тÿперен çăлтăрсем. Хваттер кнтăкĕсенче унта-кунта çеç çутă палăрать, чылайăшĕ канлĕ ыйăха путма та ĕлкĕрнĕ. Пирĕн таврашра ытларах ватăсем пурăннăран, кунта тĕлĕнмелли темĕнех çук пулĕ. Пируса мăкăрлантарса пĕтернĕ хыççăн эпĕ те хваттере иртме васкарăм. Подъезд алăкне уçнăччĕ çеç чĕрене çурасла кăшкăрса кушак тухса сирпĕнчĕ подъездран.

Чĕре калт! çеç турĕ. Кушака вăрçнă хыççăн, çавах тĕттĕм подъезда иртрĕм. Миçе лампочка илсе лартман-ши, эрне те çутатмасть, кам та пулсан пăрса илетех. Асăрханса картлашкасем тăрăх çĕклентĕм хваттер патне çити, алăка уçса иртрĕм.

Каçхи апат хыççăн чылай та лармарăм, вырăн çине вырнаçрăм. Куçсене хупнăччĕ çеç, каллех çавă мĕлкен ячĕ килсе тухрĕ куç умне. Апполинария Галактионова. Кам пулнă вăл? Хăш вырăнта ĕмĕр ĕмĕрленĕ? Ыйтусем пĕрин хыççăн тепри çуралчĕç пуçăмра. Çавах та ыйхă хăйĕн авăрне тыткăнларĕ тыткăнларех…

Тепĕр кунхине ир çинченех, вăхăт сакăр сехет иртерехпе хулара вырнаçнă архива çул тытрăм. Иртнĕ пурнăç, пулам çинчен архивра хутсем пулма тивĕçех вĕт. Паянхине вăл хăть мĕне те компьютер çинче шырав йĕрки çинче çыратăн та, çавăнтах пурте куç умне тухса тăрать. Хăть кама та тупма май пур, енчен те хăçан çын çуралнă, хăш хулара пурăннине пĕлсен тĕппи йĕрĕпе пĕлтерет. Çавăн чукхне вара кун пирки ĕмĕтленме кăна юлатчĕ, мĕнле-тăр пĕлÿ кирлĕ чухне ăçта кăна çитме тÿр килместчĕ-ши. Эпĕ архива çитнĕ çĕре унта ĕç вĕресе тăратчĕ, çавăнпа та кăшт кĕтерех тăмалла пулчĕ, кам-тăр асăхасса шанса.

– Ырă кун пултăр, – чĕнтĕм хайхи çуммăн иртсе пыракан пикене.

– Ырă çеç, – хирĕç хуравларĕ пике, – сире мĕн-тăр кăсăклантарать? – ман çине тинкерсе пăхрĕ вăл.

– Манăн архив докуменчĕсенче пурччĕ кăсăк, – тÿрремĕн патлаттарса хутăм.

– Тăвансем пирки? Е тата мĕскер?

– Çук, пачах урăх. Çавах та хальхи самантра питĕ кăсăклантарать.

– Хăш тапхăр интереслентерет?

Эпĕ кăшт çухалса кайрăм, ара, çулĕсем пирки пăхма пуç та çитеймерĕ, тата тĕттĕмре ăçта унта тĕм те пĕр шыранма. Çавах та:

– 1900 мĕш çултан 1930 мĕш çулсем, – терĕм.

– Кăштах кĕтерех тăрăр. Халĕ пăхса илетĕп, мĕскерпе сире усăллă пулма пулать, – пике çаврăнса утрĕ çывăх кабинета, эпĕ вырăнта юлтăм. Вăхăта ирттерес шутпа стена çине çыпăçтарнă хуисене вуларăм. Кăштахран пике кутăн тухрĕ те, ман пата çывхарса: