Хисам Камалов - Каһәр

– Продукция карточкалары бирделәр, – диде Рита апа.

– Юк, мин эш мәсьәләсен әйткән идем.

– Оттоны шул үзе эшли торган эшендә калдырдылар, консерв цехының баш механигы итеп. Менә ничә ай инде бюллетень белән акча түлиләр. Элеккеге зарплатасыннан күбрәк… – Рита апа шатлана-шатлана сөйли иде.

– Кан түккән өчен инде, кан түккән өчен, – дип куйды әни.

– Тормыш әллә элеккегедән әйбәтрәк булыр микән? – Рита апа эчендәге ниндидер шиген чыгарып бетермичә генә әйтте.

– Әлбәттә инде, ә ни өчен, алайса, Советларга кушылдык соң? – диде Отто.

– Карточка паёгы белән әллә ни сикереп булмый… – Рита апа тагын әйтеп бетермәде.

– Шулай да, ичмаса, гарантияле, – дип, бик шат күңел белән сөйләнде Отто.

– Шартлар элеккегедән күпкә яхшырырга тиеш, – диде әти һәм өстәлдәге ак күмәчне алып күрсәтте. – Латышларның мондый ак калач күргәннәре булмаган икән. Гаҗәпләнәләр. Мондый бодай бары Рәсәйнең кара туфраклы җирләрендә генә үсә. Ә кара туфрак ул – алтын. Биредә андый балчыкны төшләрендә дә күргәннәре юк. Көлсу туфрак бик ярлы бит ул. Анда үскән бодай, арыштан яхшы сыйфатлы ипи пешереп булмый. Рәсәй бодаен яки арышын өстәмә итеп кушарга кирәк. Элекке Латвия хөкүмәтенең күп байлыгы бездән сатып алган икмәккә киткән.

– Анда әллә ниләр сөйлиләр, сездә хәлләр ничек? – диде Рита апа, пышылдап.

– Ул-бу сизелми шикелле… – Әти җилкәләрен сикертте һәм ниндидер тонык тавыш белән әйтеп куйды: – Хәлләр шактый киеренке. Бер врачны кулга алдылар. Ни өчен икәнен белмиләр, гаиләсе дә белми.

– Ә бездә, – диде Отто, өстәлгә башын ия төшеп, – завод директоры итеп подпольеда яткан большевик Лункалн дигән бик ипле, әйбәт кешене куйганнар иде. Эшчеләрне туплап, эшне яхшы гына юлга салган иде. Диверсантлар шартлатып киткән цехны торгызды. Эшчеләр белән бергә үзе көрәк, лом тотып эшләде. Биш ай дигәндә, завод элеккедән яхшырак эшли башлады. Әмма артында ниндидер чыш-пыш йөрде. Беркөнне иртән эшкә килмәде. Төнлә милиционерлар алып киткән. Менә ничек тә була икән. Подпольщик большевик бит югыйсә.

– Бер төнне сине дә, Отто, алып китмәсәләр ярый инде, – диде Рита апа, нәрсәгәдер ишарәләп. – Сине дә заводта большевик дип йөртәләр.

– Әйе, партиясез большевик, – дип көлеп җибәрде Отто.

– Йә, авызыңны бик ерма, яме! – Рита апа бик курка иде.

Әни, Рита апа һәм мин табынны җыештыра башладык, табак-савытларны юарга, сөртергә кирәк иде. Ә минем колак гел әти белән Отто абый сөйләшкәнне тота да тора. Алар шыпырт кына бәхәсләшә иде. Отто абый сөйли:

– Менә, – ди, – партячейка секретаре минем янга үзем ялгыз гына чакта килә дә задание бирә: фәлән-фәлән кешегә эш арасында, әбәд вакытында ашап утырганда, фәлән-фәлән, дип әйтеп әйт, ә ул ни дип җавап кайтара, шуны миңа килеп әйтерсең, ди. Ни әйткәнен онытма, хәтереңә сеңдер, ди. Менә бусы нәрсә инде? Шуны аңлый алмыйм. Сездә дә шулаймы ул?

– Юк, бездә алай түгел, – дип пышылдый әти. – Моңа бер дә исең китмәсен. Сез яңа кешеләр, буржуаз җәмгыятьтә яшәгәнсез, сездә ул-бу юкмы, янәсе, социализмга зарарлы, каршы әйбер. Сезнең барыгызны да сыныйлар. Секретарь сиңа көтелмәгән сораулар бирәдер әле. Шулаймы, менә әйттем бит. Сыный ул сине. Башкача мөмкин түгел. Сезнең арада чит ил шпионнары булуы ихтималмы?

– Кем белсен аны… – ди Отто абый ышанычсыз гына.

– Әйе, кешене белеп булмый, шуның өчен сынарга кирәк.

– Сездә шундый сынау алып барыламыни?

– Юк, без сыналган, ышанычка имтихан тапшырган.

– Төнлә йокларга яткач, берәр таныш-белеш ниндидер йомыш белән керә дә, йомышын йомышлаган арада, безне, өйне күзәтә. Монысы нәрсә?

– Шулай ук сынау.

– Нишләп бездән шикләнәләр, мин бит Совет яклы идем башта ук, шуның өчен калак сөягенә пуля алдым.

– Шикләнмичә булмый, Отто! Ышаныч бары шик аша, шикне тикшергәч кенә туа. Аңлыйсыңмы?

– Юк, аңламыйм, Андрей, башым җитми. Безгә бит ирек бирәбез дип әйттеләр, азат итәбез, диделәр.

– Әйе, сез хәзер ирекле, сез байларга эшләмисез, сезне байлар изми, үзегезгә хезмәт итәсез…

– Аңламыйм, Андрей, эшче бит барыбер эшли, шайтангамы, иблискәме, аңа эш кенә булсын, тамагын, гаиләсен тәэмин итәргә булсын. Болай без хөкүмәткә эшлибез, шулай булып чыга бит?

– Ләкин байга эшләү белән хөкүмәткә эшләүнең аермасы зур. Бай үзенең кесәсен калынайтуны гына кайгырта, син аның өчен чүп. Ә хөкүмәт сине кайгырта, син аның өчен чүп түгел, тулы хокуклы кеше. Хөкүмәт синең өчен тырыша, эштә имгәнмәсен, өшемәсен, ди. Гаиләдә тулы тормыш белән яшәсен, ди. Синең барча хәстәрләреңне хөкүмәт үз өстенә ала. Аңлашыламы?