Миргазиян Юнус - Кыпчак кызы / Кипчакская дочь

…«Сукыр карт» сүзен әйтү белән, Шәһитнең күз алдына сөргендәге әткисе килеп басты. Әткисе дә шушы мизгелдә, сукыр карт шикелле, ачы буранда ялгызы, туган авылын, Хәсәнә абыстайны, балаларын сагынып, дер калтырап басып торадыр шикелле тоелды аңа. Әткисен кызгану, аны кулга алучыларга нәфрәт, ятимлек кимсенүләре – барысы бергә укмашып, үсмернең бугазына утлы төер булып килеп тыгылды. Күзләрдән яшь бәреп чыккач, Шәһит, укытучының рөхсәтен көтеп тә тормыйча, урынына барып утырды да битен партага каплады.

– Таипов, – диде туган тел укытучысы, – Тукайның шундый эчтәлекле шигырен яттан белүеңне хуплыйм. Әмма исеңдә тот, киләчәктә укытучы рөхсәтеннән башка такта яныннан китмә. Рөхсәтсез китү тәртип бозу санала. Аңладыңмы?

Шәһит укытучының соравын җавапсыз калдырды. Ул, сүзен әйтә башлау белән, кабат елап җибәрүдән курка иде.

Никадәр тырышып караса да, шушы вакыйганы Шәһит әнисеннән яшерә алмады. Юк, әләк кенә түгел иде бу. Ул бит инде бала-чага түгел. Аңа хәзер унике яшь. Аның инәкисе, башка әниләр шикелле, малаен яклап, талашып йөрми. Инәки булудан тыш, Хәсәнә абыстай – Шәһитнең иң якын дусты да, сердәше, авырлык килгән чакларда иң беренче булып ярдәм кулын сузучы да. Дөрес, ул башка әниләрдән таләпчәнрәк. Ялганлап кара әле Хәсәнә абыстай алдында! Яисә үзеңнән көчсезрәк малайны рәнҗетеп кара. Кеше өлешенә керү, кеше милкенә кул тидерү турында әйтеп тә торасы юк. Андый чакларда Шәһитнең йомшак күңелле юаш инәкисе сүз белән аңлатып булмый торган куркынычка әверелә. Тәүбә кылып, башка алай эшләмәм, дип сүз биргәч тә әле, инәкисенең күзенә бик озак туры карый алмый ул.

Шәһит инәкисенә сөйли башлады:

– Зур тәнәфестә коридорга чыккач, Ринат, шул, Тукай шигыре дип, башка шагыйрь язганны укыган малай, мине почмакка илтеп кысрыклады. Безнең тирәгә бөтен класс җыелды. «Күрәсезме? – диде ул. – Сезнең каршыгызда мулла малае. Аның әтисен, халыкка дин әфьюны таратып йөргән өчен, төрмәгә япканнар». – Коридордагы кайбер укучылар мине мыскыллап көлә башладылар. Звонок шалтырап, коридорга укытучылар чыга башламаган булса, әткигә тел тидергән өчен, мин аның арт сабагын укыта идем. Беләм, ул миннән көчлерәк. Шулай да мин аңа бирешми идем…

– Улым, син аңларга тиеш, кешене көч белән дә, хәйлә белән дә җиңеп булмый. Син аны бер генә юл белән – яхшы укып кына җиңә аласың. Яхшы укыган баланы беркайчан да мыскылламыйлар. Киресенчә, андыйларны мактыйлар, үрнәккә куялар. Укуда үрнәк күрсәтә алсаң, сине бөтен класс яратачак, хәтта бөтен мәктәп. Мыскылламасыннар өчен, син яхшы укырга, тәртипле булырга тырыш. Оныт син ул малайның сүзләрен, йөрәгеңдә ачу саклама. Үч алам, дип, аның белән ызгышма да. Татарда «Таш белән атканга аш белән ат» дигән мәкаль бар. Синең әткиең беркем белән дә ызгышмады, битәрләшмәде. Яхшы укысаң, сабакташларың белән дә, остазларың белән дә тату яшәсәң, әткиең синең белән горурланачак. Син беләсең, ул бит барыбер кайтачак. Гаепсез икәнлеге ачыклану белән үк, әткиеңне иреккә чыгарачаклар. Аның гаепсез булуын бөтен кеше белә.

– Нишләп соң ул һаман кайтмый? – Шәһит кинәт сорауның урынсыз икәнлеген, шушы сүз белән инәкисенең йөрәк җәрәхәтенә тоз салуын аңлап алды. Җылы сүз әйтәсе, инәкисен бәхилләтәсе килеп китте. – Курыкма, мин яхшы укырга тырышырмын.

– Мәктәпкә барасыңмы соң?

– Мәктәпкә дә барырмын. Ачуланма гына. Түзәр хәлем калмагач кына, мәктәпкә йөрмим, – дидем.

Инәкисенең йокы алдыннан укый торган догасын ишеткәч, Шәһит тә, амин тотканда, яңа эш башлаганда укый торган «раббанә атинә»сен, тагын берничә доганы укып, Аллаһы Тәгаләдән әткисен төрмәдән чыгаруны, аны тизрәк өйгә кайтаруны, бергә-бергә, тигезлектә, иминлектә, тыныч тормышта яшәүне сорап ялвара башлады.

Шәһитнең Бишенде мәктәбенә йөри башлаганына биш көн үтте. Берсекөнгә ял. Аллага шөкер, бәрәңгене алып, вакытында базга салырга өлгерделәр. Көзге яңгырларга кадәр, коры чакта, кыш чыгарга җитәрлек коры-сары, чыбык-чабык ташып калырга кирәк иде. Ашлыкларны җыеп алганнан соң, камыл өстенә көтү кертер алдыннан, кеше күзенә күренмичә генә, балалар башак җыеп кайткаладылар. Хәтәр эш иде колхоз басуыннан башак җыю. Тотсалар, башыңнан сыйпамаслар. Бу турыда күпме баш ватса да, Хәсәнә абыстай һич аңлый алмады. Совет власте, кеше турында кайгыртуы белән мактанып, бертуктаусыз тукый тора. Ярышып эшләргә, «хезмәт көне» дип йөртелгән аңлашылмас берәмлекне күбрәк тупларга кушып өнди тора. Көз җитеп, уңышны җыеп алгач, ашлыклар хөкүмәткә тапшырылып беткән була. Кырдан җыйганны хөкүмәт кырып-себереп алып бетерә. «Хезмәт көне» дигәннәренә бирергә колхозның бернәрсәсе калмый. Бригада кенәгәсендә эшкә чыкканлыкка куелган тамгалар кысыр килеш кала. Соң бит, урып җыйганда коелып калган башакларның карга чүпләмәгәннәре барыбер кар астында калып чери, әрәм була. Нигә шуны җыярга рөхсәт итмәскә?