Ринат Мухамадиев - Юлда булу хәерле… / Лучше быть в пути…

– Сөйләсәң – сүз, төртсәң, күз чыга дигәндәй булды инде. Булды… – дип кенә куйды ул, үзалдына уйлануын дәвам итеп.

– Юк, Нургаяз ага, мин белергә тиеш. Әйтегез, кем атты? – Егет тагын тирән сулыш алды һәм, кыюлана төшеп, башын күтәрде. – Мин белергә тиеш. Кемнең кулы күтәрелде сезгә?

– Ярар ла, ташла шуны, башка берчакны сөйләрмен.

– Юк, Нургаяз ага, хәзер үк сөйлисең. Мин чәй куеп киләм, күмер төшкәндер… Болай калдыру ярыймы соң, – дип, капылт кына урыныннан сикереп торып, өстәл өстендә утырган җиз самавырга барып тотынды ул. Аның һәр хәрәкәтеннән «Әйтегез генә, кемнең кулы күтәрелде, өзгәләп атачакмын үзен» дигән омтылыш сизелеп тора иде. Өзгәләр дә, ике уйлап тора торганга охшамаган, әнә самавырга су салганын, кыскыч белән аның торбасына утлы күмер тутырганын гына карап тору да җитә. Нәфрәтләнүе тышка бәреп чыккан.

Егет янә урындыкка килеп утырды.

– Чәй дә өлгерер… Сөйлә, Нургаяз ага, сөйләгез… – диде ул, икеләнергә урын калдырмаслык итеп.

Каршы килер чара калмаган иде шул. Әнә ничек өзгәләнеп сорый, тыңламый буламы соң? Шуның өстенә әле «Нургаяз ага» дип олылап, ил агаларына дәшкәндәй итә. Нургаязның әле үзенә шулай дип дәшүчене очратканы юк иде моңарчы, авыл кешесе бит андый сүзләрне эзләп маташмый. Ә бу егет башка, күренеп тора, укыган һәм культуралы… Каян башлыйм икән дигән сыман, бертын уйга калып, онытылып торды Нургаяз.

– Үткән көнне кичкә таба булган хәл бу…

– Үткән көнне… – дип, гаҗәпләнүен белдереп баш чайкап куйды егет. – Шушы хәлдә тәүлектән артык монда ятасыңмы? – Һәм, иреннәрен турсайтып, кат-кат иңбашларын җыерып-куырып алды. Аңлый алмыйм, ничек шул гомер кеше түзәргә мөмкин дигән сыман иде ул.

Баш астындагы мендәрен сыңар кул белән үзенәрәк тартып куйды Нургаяз. Һәм, хәтеренә төшерергә теләп, түшәмгә текәлгән күзләрен кыса төште. Башыннан кичкәннәр әле аның үзе өчен дә бик үк аңлашылып, ачыкланып бетмәгән сыман иде. Матур гына, ипле генә барган җирдән әнә бит ничек килеп чыкты. Кем уйлаган…

– Бүген утыз бере дисең ич… Әйе, үткән көнне, – дип, тын гына, ипле генә сөйләргә кереште Нургаяз. – Кулларымны сузып Силингөргә үрелдем. Бармакларны, уч төпләрен су өтеп алды, тәндәге арыган күзәнәкләрне уятып җибәрде. Кушучка тутырып алган терекөмеш бөртекләредәй суның бармак араларыннан үтеп, ничек кире чишмә өстенә агып төшкәненә кадәр хәйран калып күзәттем. Силингөрне беренче кат күргән кеше сыман, аның ничек кабаланып агуына карап тордым. Эчеп туярлык, күреп күңелең булырлык кынамы соң безнең Силингөр. Беләсең ич үзең дә.

Шунда егеткә күз төшереп алды ул. Аның да Силингөр хакындагы сүзләр белән килешкәнлеген, ул матурлыкны күз алдына китереп сокланып утырганлыгын тоясы килә иде.

Егет өчен, күрәсең, артык әһәмиятле түгел иде бу кадәресе. Тыңлаганлыгын белгертеп, «шуннан» дип кенә куйды ул. Нургаяз янә түшәмнән үз ноктасын табып сөйләргә кереште:

– Кушуч тутырып алган суда рәхәтләнеп юындым. Яшьлеккә кире кайткандай булып, бөтен тәнгә җегәр иңде, гайрәт тулды. Йотлыгып-йотлыгып эчәсем килә иде. Яңадан су чумырып алып, иреннәремә китергән идем… Эчә алмадым. Эчәргә өлгермәдем. Берни аңыша алмый тордым башта – суда ят тәм бар. Силингөр суы ич, ә тәме аныкы түгел. Авызга капкан суны кире чыгардым. Тамактан үтмәде. Кан тәме килә иде, җылы, кайнар кан тәме килә иде судан… Ничек итеп бер кулга – балта, икенчесенә бүрекне эләктереп алганымны һәм су агышына каршы менеп йөгергәнемне сизми дә калдым.

Күңел дигәнең сизгер ич ул. Ниндидер хәвеф, бәла-каза булуын әллә каян сизеп торам. Гел юктан, бөтен гәүдәне җилтерәткәндәй, йөрәк дөп-дөп кагарга кереште. Тирән кар ерып һаман ашыгуымны, кабалануымны беләм. Башы да эшләп җиткерми бит аның шундый чакта: өйгә сугылып, ау чаңгысын элеп кенә килергә булган да бит. Атлаган саен бил тиңентен карга бата-чума баруның ни икәнлеген беләсең… Җитмәсә, гомер булмаган хәл, сулышны кыса башлады. Бара торгач, байтак кителгән. Тик шунысы гаҗәп: Силингөрнең ни аргы ягында, ни биргесендә кеше түгел, куян эзе дә күренми. Соңгы борылышка да менеп җиттем – ул-бу күренми дә, ишетелми дә кебек. Тынычланып киткәндәй булдым: әллә соң, дим, ялгыштыммы, тоелды гына микән, дим? Ә иреннән һаман әле теге кан тәме китми йөдәтә. Күңел барыбер тынычланмас, чишмәнең чыккан җиренә үк барып килми ярамас дип, йөзьяшәр наратка төбәп киттем. – Нургаяз бераз туктап торды, бертын хәл алды. Мич каршындагы калай өстендә пар бөркеп утырган самавырга күз салып, тел очы белән кибешкән иреннәрен чылатып куйды. Әмма бер ноктага текәлеп утырган егет моны абайламады. Ул онытылып тыңлый иде. – Чишмәнең кайнап торган урынына җитәр-җитмәс туктап калдым, аяклар атламас булып торды. Күзләремә ышанырга-ышанмаска белмим: уязлыкта поши бозавы ята. Әле суынырга да өлгермәгән, бичара, өстенә сибелгән кар эреп, шуннан җылы пар бөркелеп тора. Бозауның башы Силингөргә үк авып төшкән. Ак кар өстенә сузылып ятып чишмәдән су чөмереп тора икән диярсең, борын очы хәтта су читенә тиеп үк тора… – Күңеле нечкәрүдәнме, тукталып алды ул сөйләвеннән. Күзләрен яшерергә теләп, башын стенага табан борды, борынын тартып алды. Пешкәк сыман бугазында арлы-бирле йөгерергә тотынган төерне юрган чите белән капларга итте. Әмма тел очында буылып торган сүзләрен дә тыеп кала алмады. – Канатлары каерып ташланган кыр казы инде менә, нәкъ кыр казы. Атып екканнар да чалып ук киткәннәр. Ап-ак карның көпшәк бәгырен телеп, язгы ерганак булып аккан аның каны. Силингөргә аккан. Чишмә ничек түзде икән? Чишмә, Силин-гөр…