Ринат Мухамадиев - Юлда булу хәерле… / Лучше быть в пути…

«Үскәч тә ашасаң нәрсә була, нигә яшь чакта гына?» дип сорамакчы идем дә, тыелып калдым. Ул шулай ачылып, шаярткалап сөйләшә башласа, миңа нигәдер читен булып китә. Шундый чакта күзләре турында сорашудан үземне чак кына тыеп калам. Казан врачлары да ярдәм итә алмасмы? Бәлки, Мәскәүгә үк барырга кирәктер?.. Авылның теләсә кайсы малае аңа үзенең бер күзен бирергә риза булыр иде.

– Көннәр бигрәк матур тора, шуңа шатланып туярлык түгел бит әле, – дип, җиңел сулап куя Зөфәр абый, уйларымны бүлеп.

– Әйе, кыздыра-а-а, – дип әйтүдән башка сүз тапмыйм, югалып калам.

– Кыздырсын, энекәш, кыздырсын. Үз вакытында анысы да кирәк. Яңгыр да яумаса, кояш та кыздырмаса, ул нинди җәй була тагы?

– Печәнгә әйбәт инде, – дип куям, сүзне туктатмаска теләп.

– Печәнгә дә әйбәт, игеннәргә тагы да шәбрәк. Быел башаклар нинди эре, шаулап утыруларын ишетү үзе бер рәхәт.

– Арышлар өлгергән инде, сап-сары булып утыралар.

Җай чыгудан файдаланып, Зөфәр абыйга арышның нинди төстә булуын хәбәр итәргә ашыгуым, янәсе.

– Сары гынамы соң, гәрәбә ул, энем, гәрәбәдәй булып өлгергәннәр. Шулай да бераз соңарды быел. Узган ел бу вакытта арышны суктырып бетерә язганнар иде.

– Әйе, – дим, – яңгыр яуды да яуды бит. Сабан туеннан башланган иде…

– Ничава, соң түгел әле, өлгерер. Бодае да өлгерер, арпасы да… Уңыш менә дигән булыр быел. Аннан туйлар башланыр…

Соңгы сүзләрен әйткәндә, үзе дә сизмәстән килеп чыкты булса кирәк, Зөфәр абый ничектер суза төште, кинәт тавышы үзгәреп китте. Ул сүзләрне Зөфәр абый түгел, каршыдагы юкә үрентеләре артына посып, безне тыңлап торган өченче берәү әйткән диярсең. Шунда икебез дә тынып калганбыз. Миңа бу тынлык ошамый, сөйләшүне яңадан дәвам иттереп, тизрәк җанландырып җибәрәсе иде. Ләкин башка – юньле уй, телгә бер рәтле сүз килми. Шунда көтмәгәндә моңарчы тавышсыз-тынсыз торган юкә яфраклары лепердәшеп куйды.

– Җиләс… күләгәдә, – дип, ярым-йорты ике сүз әйтеп ташладым, әмма нәрсә әйтергә теләгәнемне үзем дә төшенеп бетмәгәнгә уңайсызланып калдым.

– Сүз югында сүз булсын дисең инде, алайса, ә? Өч көн торгач, исәнме, кодагый…

Зөфәр абый кинәт җанланып китте, мине, ишарәләп, үзе янына чакырды:

– Менә кил әле, син бәләкәй малай түгел бит инде, – диде. – Дөресен генә әйт, син мине берөзлексез жәллисең бит, иеме?.. Күзгә карап әйт шуны, егетләрчә, дөресен әйт. Ялганламый гына…

Шунда мин гомеремдә беренче тапкыр Зөфәр абыйга текәлеп карадым. Дөресрәге, карамый булдыра алмадым. Ул минем белән үз итеп, олы иптәш итеп сөйләшергә җыена төсле иде.

– Йә, әйт, дөресен әйт, энем. Кәефен кырырмын дип уйлама. Ихлас булмаган сөйләшүләрдән гарык инде мин. Хет син дөресен сөйлә! Барысы да мине бер мескен, язмыш тарафыннан кыерсытылган кеше итеп сөйләшәләр. «Зөфәр энем», «Зөфәр абый», янәсе, үз итәләр… Ә нәрсә өчен, гармун уйнаган өченме?.. Түгел! Алар кызганалар мине, жәллиләр. Менә шундый булган өчен…

Колаклары, бит урталары алсулана төшеп, Зөфәр абый сизелер-сизелмәс кенә калтырана да башлаган иде. Ә күзләре энҗе бөртекләредәй кинәт елкылдап китте. Менә-менә үзләренә җан керер кебек. Тагы бер генә, тагын бер генә мизгел кирәк тә бит… Әмма ул мизгел килми, һаман көттерә. Их, сихерче булсаң икән дә менә хәзер табигатьнең шушы гүзәл почмагында шифалы сулышыңны өрсәң икән… Күзләр һаман бер ноктага текәлгән, дөнья картасындагы җир ярымшарларыдай мәгънәле дә үзләре. Ләкин…

– Ә минем, – диде ул, бераз тынычлана төшкәч, – кызгандырасым килми. Кешедә күзләр генәмени соң?! Мине аз күрә, аз аңлый дип уйлыйлармы? Маңгай күзләреннән тыш күңел күзе дә булырга мөмкин бит әле кешедә. Нигә шуны оныталар?..

Зөфәр абый турында бар белгәнем бер-бер артлы күз алдымнан уза. Айлы кичләр, кичке уеннар… Ул гармунын тартып җибәргәндә, без – уен-көлкедән, шуклыктан туймас малайлар шым кала идек. Вак ташлар арасыннан аккан инеш челтерәве, пар өянке яфраклары кыштырдавы кушыла ул көйләргә. Тау итәгеннән бәреп чыккан чишмә тавышы, йолдызларның кичке җемелдәве моң булып ага, каз үләне өстендә яңа мөлдерәп килгән чык бөртекләре ай нурларында коена. Ә ул уйный… Зөфәр абый уйный. Имән түмәре өстенә утырган да, башын кыңгыр салып, моңлы күзләрен йолдызларга текәгән. Уйный. Бармаклары басканнан түгел, гүя гармун телләре үзләре биеп тора. Көн дә шулай: ул уйный, ә кыз-кыркын, егетләр өздереп бииләр, җырлыйлар. Җырлап-биеп туймыйлар, уен-көлке белән күңел ачалар… Яшьләр соң гына таралыша башлый. Шунда гына Зөфәр абый урыныннан кузгала, менә тагы бер кич узды дигәндәй, тирән сулыш ала, көрсенгәндәй итә һәм, гармунын култык астына кыстырып, салмак адымнар белән читән буйлап салынган сукмактан үз тыкрыкларына кереп югала. Ул ни өчендер үзен озатканны, үзенә юлдаш булганны өнәп бетерми.