Джон Стэйнбек - Гронкі гневу

— Даўнавата цябе не бачыў, — сказаў ён.

— А мяне ніхто не бачыў, — адказаў прапаведнік. — Аднаго дня ўзяў і пайшоў ад іх, цяпер усё больш сяджу адзін і сам з сабою разважаю. Боскага духу я не страціў, толькі цяпер ён нейкі іншы. Сумненні пачалі адольваць.

Кейсі сеў крыху раўней спінай да ствала. Вавёркай юркнула ў кішэню кашчавая рука і выцягнула адтуль чорную, абкусаную з усіх бакоў плітку тытуню. Ён старанна сцёр з яе саламяную труху і іншае кішэннае смецце, адкусіў кавалачак і засунуў за шчаку. Джоўд адмоўна памахаў галінкай, калі Кейсі падаў яму плітку. Чарапаха ў скрутку зноў пачала валтузіцца. Кейсі паглядзеў на пінжак, які варушыўся, нібы жывы.

— Што гэта там у цябе — курыца? Глядзі, задыхнецца.

Джоўд тужэй скруціў пінжак.

— Чарапаха, — сказаў ён. — На дарозе падабраў. Вялізная, як трактар. Браціку нясу. Малыя любяць чарапах.

— Рана ці позна яны ўсе імі абзаводзяцца. Але чарапаху пры сабе доўга не ўтрымаеш. Торкаецца, тыцкаецца сюды-туды, пакуль не знойдзе лаза, выберацца на волю, і шукай ветру ў полі. Вось і я так. Няма таго, каб проста разгарнуць Евангелле, што ляжыць пад рукой. Не, усё круціш яго, гартаеш, шукаеш нечага — адны шматкі застаюцца. Бывае, натхнюся боскім духам, а што ўслаўляць, не ведаю. Прызначэнне маё — весці людзей, але ж няма куды.

— А ты вадзі іх кругом і навокал, — сказаў Джоўд. — Доўга не думай, штурхай іх у арашальныя канавы. А свой розум мець захочуць, скажы ім, што ў пякельным агні гарэць будуць. На чорта табе ведаць, куды іх весці? Проста вядзі, і справе канец.

Цень ад ствала вярбы падаўжэў. Джоўд з радасцю перасеў у цень і зноў расчысціў і разраўняў маленькі квадрацік пылу, каб, крэслячы на ім сваім прутком, запісваць думкі. Міма іх бегла па дарозе жоўтая калматая аўчарка. Падкурчыўшы вялы хвост, нізка звесіла галаву і высунула язык, з якога капала сліна. Яна гучна, задышліва сапла. Джоўд свіснуў, але аўчарка яшчэ ніжэй апусціла галаву і пабегла трушком да толькі ёй адной вядомай мэты.

— Вось бяжыць кудысьці, — сказаў крыху закрануты за жывое Джоўд. — Пэўна, дадому.

Прапаведніка нічым нельга было адцягнуць ад яго думак.

— Кудысьці бяжыць, — паўтарыў ён. — Правільна — кудысьці кіруе. А я вось… куды кіравацца, не ведаю. У мяне на маленнях людзі, бывала, так наскачуцца, налямантуюцца, нагарланяцца на славу боскую, што як нежывыя падаюць на дол. Некаторых, каб прывесці ў прытомнасць, даводзілася акунаць у канаву. А пасля, ведаеш, што я рабіў? Пацягну якую-небудзь дзеўку ў густую траву і лягу з ёю. І так кожны раз пасля малення. А потым каяцца пачынаю. Малюся-малюся, а карысці ніякай. Другі раз зноў усе боскім духам прасякнемся, і я зноў за сваё. Нарэшце зразумеў: дайшоў я да краю — крыўлю душой перад богам. Хоць сам таго не жадаю.

Джоўд усміхнуўся і, прасунуўшы кончык языка між доўгіх зубоў, аблізнуў губы.

— Пасля такіх набажэнстваў самы раз у кусты іх цягнуць, — зазначыў ён. — Па сабе ведаю.

Кейсі ўсхвалявана падаўся наперад.

— Вось бачыш! — усклікнуў ён. — Я нарэшце зразумеў гэта і задумаўся. — Ён мерна махаў сваёй кашчавай рукой з вузлаватымі пальцамі ў такт словам. — Вось як пачаў я разважаць: я прасякся ласкай боскай, і паства мая так прасяклася ёю — аж скача і нема крычыць. А тут кажуць, што вадзіцца з жанчынай — сатанінскае насланнё. Але ж чым больш у жанчыне богам дараванай ласкі, тым мацней яе цягне ў кусты. Дык вось я і падумаў: як жа гэта так, чорт вазьмі… ох, прабач мне… як жа сатана падбярэцца да жанчыны, калі дух святы так і бруіцца з яе? Ужо ж тут, здаецца, сатане, як ні хітруй, ні з якага боку не падступіцца. А на справе выходзіць зусім іншае. — Вочы ў Кейсі блішчалі ад хвалявання. Ён паварушыў шчокамі і губамі і плюнуў. Плявок пакаціўся па зямлі, абвалокся пылам і ператварыўся ў шэры, цвёрды з выгляду шарык. Прапаведнік выставіў наперад руку, уставіў вочы на далонь, быццам на разгорнутую кнігу. — Вось я які… — ціха прамовіў ён. — Вось які я: у мяне ў руках чалавечыя душы, я адказваю за іх і адчуваю, якая вялікая ляжыць на мне адказнасць, а сам кожны раз пасля малення кладуся з жанчынай. — Ён глянуў на Джоўда. На твары ў яго была разгубленасць. У вачах — заклік аб дапамозе.

Джоўд старанна вывеў галінкай у пыле жаночы торс — грудзі, клубы, таз.

— Прапаведнікам я ніколі не быў, — сказаў ён, — таму не зяваў, калі што ў рукі плыло. І рознымі думкамі галаву сабе не забіваў — падвернецца што дзе калі, і я сам не свой ад радасці.

— Ну ясна, ты ж не прапаведнік, — упіраўся Кейсі. — Табе дзеўка — проста дзеўка. Што табе да яе. А мне жанчына — сасуд свяшчэнны. Я ратаваў іхнія душы. І вось, узяўшы на сябе такую адказнасць, я спачатку ўсяляў у іх дух святы, а потым цягаў іх у кусты.