Джон Стэйнбек - Гронкі гневу

Бацька сказаў:

— Мы… усё зрабілі… што маглі.

— Я ведаю.

— Мы працавалі ўсю ноч. А дрэва разнесла нашу плаціну.

— Ведаю.

— Чуеш? Вада пад вагонам.

— Ведаю. Я ўсё чула.

— Думаеш, з ёю ўсё абыдзецца?

— Не ведаю.

— Можа… мы маглі… што-небудзь зрабіць?

Губы ў маці былі сухія, бяскроўныя.

— Не. У нас заставалася толькі адно… і мы гэта рабілі.

— Мы там працавалі, ледзь з ног не валіліся, і раптам дрэва… Цяпер дождж ужо аслабеў. — Маці глянула на столь і зноў апусціла галаву. Бацька працягваў гаварыць, быццам гэта быў яго абавязак. — Не ведаю, як высока падымецца. Можа і вагон заліць.

— Я ведаю.

— Ты ўсё ведаеш.

Яна прамаўчала, а кардонка ў яе ў руцэ паволі хадзіла ўзад і ўперад.

— Мы што-небудзь зрабілі не так? — шукаў сабе апраўдання бацька. — Маглі што-небудзь зрабіць інакш?

Маці неяк дзіўна паглядзела на яго. Яе пабялелыя губы расцягнуліся ў задумлівую, спагадлівую ўсмешку.

— Ты ні ў чым не вінаваты. Перастань. Усё будзе добра. Цяпер усё мяняецца… паўсюль.

— Можа, вада… Можа, трэба зараз жа ехаць адсюль.

— Прыйдзе час — паедзем. Што трэба будзе рабіць, тое і зробім. А цяпер памаўчы. А то разбудзіш яе.

Місіс Уэйнрайт ламала галінкі і падсоўвала іх у агонь, ад якога ішоў густы сыры дым.

Знадворку пачуўся злосны голас:

— Я сам пагавару з гэтым сукіным сынам.

І ўслед — голас Эла каля самых дзвярэй:

— Куды лезеш?

— Я дабяруся да гэтай сволачы Джоўда!

— Не пушчу. Што табе трэба?

— Каб не яго дурная плаціна, нас бы даўно ўжо тут не было. А цяпер машына стаіць, як мёртвая.

— А ты думаеш, наша дужа жывая?

— Прапусці.

Голас Эла прагучаў холадна:

— Паспрабуй прабіцца.

Бацька не спяшаючыся падняўся з каленяў і пайшоў да дзвярэй.

— Спакойна, Эл. Я іду. Спакойна. — Бацька спусціўся ўніз. Маці пачула, як ён сказаў: — У нас хворая. Пройдзем вунь туды.

Дождж лёгенька стукаў па даху, а вецер, які нядаўна ўзняўся, размятаў яго ў бакі. Місіс Уэйнрайт адступіла ад печкі і глянула на Ружу Сарона.

— Хутка заднее, мэм. Вы паспалі б. Я пасяджу каля яе.

— Не, — адказала маці. — Я зусім не стамілася.

— Так я вам і паверыла, — сказала місіс Уэйнрайт. — Кладзіцеся, адпачніце хоць крыху.

Маці паволі разганяла кардонкай паветра.

— Вы па-сяброўску паставіліся да нас, місіс Уэйнрайт, — сказала яна. — Мы вам вельмі ўдзячныя.

Поўная нізенькая жанчына ўсміхнулася:

— Дзякаваць няма за што. У нас ва ўсіх адна доля. А калі б што з намі здарылася? Вы нам памаглі б.

— Безумоўна. Мы памаглі б.

— Ці каму другому.

— Безумоўна. Раней кожны клапаціўся толькі пра сваю сям'ю. Цяпер не так. Цяпер нам да ўсіх ёсць справа. І чым горш людзям, тым больш у нас клопату.

— Яго нельга было ўберагчы.

— Я ведаю, — сказала маці.

Руці глыбока ўздыхнула і зняла руку з твару. Святло лямпы асляпіла яе, яна павярнула галаву і паглядзела на маці.

— Нарадзілася? — запыталася Руці. — Дзіця ўжо ёсць?

Місіс Уэйнрайт падняла з падлогі мяшок і прыкрыла ім скрынку з-пад яблыкаў.

— Дзе дзіця? — дапытвалася Руці.

Маці правяла языком па губах.

— Дзіцяці няма. Яго і не было. Мы памыляліся.

— Гэ! — Руці пазяхнула: — А я думала, будзе дзіця.

Місіс Уэйнрайт села каля маці, узяла ў яе кардонку і сама пачала ёю махаць. Маці склала на каленях рукі, яе стомленыя вочы не адрываліся ад твару Ружы Сарона, якая ад знямогі забылася моцным сном.

— Ну дык прыляжце, — сказала місіс Уэйнрайт. — Вы ж каля яе будзеце. Варта ёй глыбей уздыхнуць, і вы прачняцеся.

— Добра. — Маці прылегла на матрац побач з дачкой. А місіс Уэйнрайт сядзела каля іх на варце.

Бацька, Эл і дзядзька Джон сядзелі ў дзвярах, пазіраючы, як займаецца светла-шэры золак. Дождж сціх, але хмары па-ранейшаму спрэс засцілалі неба. Першыя пробліскі святла адбіваліся ў вадзе. З дзвярэй была відаць імклівая плынь рэчкі, якая несла з сабой цёмныя галіны дрэў, скрыні, дошкі. Круцячыся вірам, вада вылівалася на паляну. Ад насыпу і следу не засталося. На самой паляне вада была спакойная, як у завадзі. Разліў акаймоўвала жоўтая пена. Бацька нахіліўся і паклаў сучок на сходкі, крыху вышэй узроўню вады. Яны бачылі, як вада паціху падабралася да сучка, лёгенька падхапіла яго і паволі панесла з сабой. Бацька паклаў другую галінку на цалю вышэй вады і сеў, не спускаючы з яе вачэй.

— Думаеш, і ў вагон прабярэцца? — запытаўся Эл.

— Хто ведае. Яшчэ да чорта вады з гор хлыне. Хто ведае. Можа, і дождж зноў палье.

Эл сказаў: