Ursula Le Guin: Machten van Aardzee

Dit was Duny’s eerste schrede op het pad dat hij heel zijn leven zou blijven volgen, het pad van de magie, het pad dat hem uiteindelijk over land en zee een schaduw zou doen najagen tot aan de lichteloze kusten van het koninkrijk des doods. Maar bij die eerste schreden op het pad leek het een kaarsrechte, klaarlichte weg.

Toen hij merkte dat de wilde valken, wanneer hij ze bij hun naam opriep, uit de wind naar hem omlaag stootten en met vleugelgeklapper neerstreken op zijn vuist als de jachtvogels van een vorst, dorstte hij naar kennis van meer dergelijke namen en hij ging naar zijn tante en smeekte haar hem de naam van de sperwer te leren en van de visarend en de adelaar. Om zich woorden van macht te verwerven deed hij alles wat de heks hem vroeg, en maakte hij zich alles eigen wat zij hem leerde, ook al was dit lang niet alles aangenaam om te doen of te weten. Er is op Gont een gezegde dat luidt: Broos als vrouwentover, en een ander: Boos als vrouwentover. Nu was de heks van Tien-Elzen geen zwarte tovenares; zij liet zich nooit in met hoge kunst, noch verkeerde zij met Oude Machten. Zij leefde echter als een onwetende vrouw onder onwetende mensen en gebruikte haar kunde meer dan eens voor dwaze en bedenkelijke doeleinden. Zij had geen weet van het Evenwicht en het Web die de ware wijze kent en in acht neemt, en die hem weerhouden zijn magische krachten te gebruiken als niet de harde noodzaak erom vraagt. Zij had altijd een spreuk bij de hand en was voortdurend bezig met het weven van bezweringen. Haar kunde was grotendeels bla-bla en boerenbedrog, en zij kon de ware spreuken niet van de valse onderscheiden. Zij kende een groot aantal vervloekingen en haar kracht lag misschien eerder in het verwekken van ziektes dan in het genezen ervan. Als alle dorpsheksen kon zij liefdesdranken brouwen, maar ook andere, kwalijker brouwsels die als werktuig dienden voor menselijke haat en afgunst. Dergelijke praktijken hield zij echter voor haar jeugdige leerling verborgen en zij leerde hem zo goed zij kon een eerzaam handwerk. Aanvankelijk was het genoegen dat hij schiep in de kunst der magie, geheel en al dat van een kind: de macht en kennis die zij hem schonk over dieren en vogels. En dat genoegen bleef hij ook zijn hele leven behouden. Toen de andere kinderen hem op de hooggelegen weidegronden vaak met een roofvogel bij zich zagen, noemden zij hem Sperwer, en zo kreeg hij de naam die hij in zijn later leven als roepnaam bleef gebruiken, toen zijn ware naam niemand bekend was.

Daar de heks hem steeds weer sprak van de roem, rijkdom en macht over mensen die een tovenaar zich kon verwerven, ging hij zich ook toeleggen op het leren van nuttiger kennis. Hij betoonde zich zeer snel van begrip. De heks prees hem en de kinderen van het dorp kregen schrik voor hem; hij was er zelf vast van overtuigd dat hij al spoedig naam zou maken onder de mensen. En zo ging hij met de heks van woord tot woord en van spreuk tot spreuk tot hij twaalf jaar oud was en van haar een groot deel van haar kennis geleerd had; veel was dat niet, maar voldoende voor de heks van een klein dorp en meer dan genoeg voor een jongen van twaalf. Zij had hem onderricht in heel haar kennis van geneeskrachtige kruiden en kooksels, en in heel haar weten omtrent de kunde van het vinden, binden, voegen, ontzegden en onthullen. Alles wat zij kende van de liederen der zangers en de grote Gesten, had zij hem voorgezongen en alle woorden van de Ware Spraak die zij zelf van de tovenaar die haar onderrichtte, geleerd had, leerde zij nu weer aan Duny. Van weermakers en rondtrekkende goochelaars die in de Noordervallei en het Oosterwoud de steden afgingen, had hij allerlei foefjes en fratsen geleerd en het was met een van deze speelse waanspreuken dat hij voor het eerst blijk gaf van de grote macht die in hem was. In die dagen heerste het Rijk van Kargad met sterke hand. Het bestaat uit vier grote gebieden die tussen het Noordruim en het Westruim liggen: Karego-At, Atuan, Hur-at-Hur, Atnini. De taal die er gesproken wordt, is een geheel andere dan elders in de Archipel of in de overige Ruimen, en er woont een woest, krijgshaftig volk met blanke huid en geelblond haar dat genoegen vindt in de aanblik van bloed en de geur van in as gelegde steden. Het vorig jaar hadden zij met een grote macht van roodgezeilde kapersschepen de Torikelen overvallen en het sterke eiland Torheven. De berichten hiervan waren noordwaarts ook tot Gont doorgedrongen, maar de Heren van Gont hadden het zelf veel te druk met zeeroverij om zich veel gelegen te laten liggen aan de tegenspoed van andere streken. Vervolgens viel Spevy ten prooi aan de Kargs; het werd geplunderd en verwoest, de bewoners werden als slaven weggevoerd en ook thans nog is het een eiland van ruïnes. Begerig naar buit zeilden de Kargs vervolgens naar Gont en verschenen met een vloot van dertig galeien voor Oosthaven. Zij bevochten zich toegang tot de stad, namen haar in en staken haar in brand. Hun schepen met een wacht bij de monding van de Aar achterlatend trokken zij rovend en plunderend de Vallei in, dood en verderf zaaiend onder vee en mensen. Onderweg splitsten zij zich in bendes die ieder op eigen gelegenheid het land af stroopten. De dorpen op de berghelling werden door vluchtelingen gewaarschuwd en al spoedig werd de hemel in het oosten door rook verduisterd en zagen de mensen uit Tien-Elzen die ’s avonds de Hoogkant opklommen, over heel de vallei een nevel liggen, overal rood doorstreept van vuur waar oogstrijpe velden in vlammen stonden, in brandende boomgaarden het fruit aan gloeiende takken hing te roosteren én de schuren en boerderijen tot as wegsmeulden.

Een deel van de dorpelingen vluchtte de ravijnen in en verborg zich in het woud, een ander deel maakte zich gereed voor hun leven te vechten en weer een ander deel deed geen van beiden, maar jammerde ach en wee. De heks was een van hen die de wijk namen; zij verborg zich geheel alleen in een spelonk hoog op de steilte van Kapperding en verzegelde de ingang ervan met toverspreuken. De smid, Duny’s vader, was een van de achterblijvers, want hij wilde de smeltoven en de smidse waar hij vijftig jaar gewerkt had, niet in de steek laten. Heel de nacht was hij in touw om al het brons dat hij had, om te smeden tot speerpunten; anderen hielpen hem door ze aan stelen van schoppen en rieken te binden, want de tijd ontbrak om ze met houders fatsoenlijk op schachten vast te zetten. Er waren in het dorp geen andere wapens dan jachtbogen en korte messen, want de bergbewoners van Gont zijn niet oorlogszuchtig; het zijn niet hun krijgers aan wie zij hun faam te danken hebben, maar hun geitedieven, zeerovers en wijzen.

Als op vele herfstmorgens in de bergen van het eiland kwam er bij zonsopgang een dichte, witte mist opzetten. De dorpelingen stonden in angstige spanning tussen de hutten en huizen langs de rommelige straat van Tien-Elzen, hun jachtbogen en pas gesmede speren in de hand; zij hadden er geen idee van of de Kargs nog ver weg dan wel vlak in de buurt waren en tuurden zwijgend in de nevel die verte, vormen en gevaren aan hun ogen onttrok. Duny stond bij hen. Hij had de hele nacht aan de blaasbalg gestaan en de grote zakken van geitehuid op en neer gepompt die het vuur met hun krachtige adem moesten voeden. Zijn armen waren nu zo pijnlijk en trilden zozeer van de inspanning dat hij de speer die hij uitgezocht had, niet kon vasthouden. Hij zag niet hoe hij in staat zou zijn te vechten en zichzelf of de dorpelingen van enig nut kon zijn. In zijn hart schrijnde het voorgevoel dat hij zou sterven, aan een Kargse lans geregen terwijl hij nog maar een knaap was; dat hij het land van duisternis zou binnengaan zonder zijn eigen naam, zijn ware naam als man gekend te hebben. Hij bezag zijn magere armen die vochtig waren van de kille neveldauw, en ergerde zich over zijn zwakheid omdat hij besefte welke kracht hij bezat. Er was een macht in hem, als hij maar wist hoe die te gebruiken; en hij zocht onder de spreuken die hij kende, naar een middel dat hem en zijn gezellen van voordeel kon zijn of althans een kans zou geven. Maar nood alleen is niet voldoende om macht te ontketenen; er moet kennis bij komen. De mist werd nu dunner onder de warme stralen van de zon die aan een stralende hemel kaal neerscheen op de bergtop boven hen. Toen de nevels optrokken en in lange slierten en rookflarden uiteenweken, zagen de dorpelingen een bende krijgers de berg op komen. Hun wapenrusting bestond uit bronzen helmen en scheenplaten, een borstkuras van dik leer en schilden van hout en brons; hun wapens waren zwaarden en de lange Kargse lans. Zij kwamen langs de steile oevers van de kronkelige Aar omhoog in een kletterende, ordeloze rij van vederbossen en waren al zo dichtbij dat men het wit van hun gezichten kon zien en de woorden in hun vreemde tongval kon horen die zij elkaar toeschreeuwden. Deze bende uit de horde der invallers telde slechts een honderd man en dat is niet veel; maar er waren in het dorp maar achttien mannen en jongens. Nu riep nood ook kennis in het geweer: toen Duny op het pad vóór de Kargs de mist zag wegtrekken en dunner worden, viel hem een spreuk in die wellicht baat kon brengen. Een oude weermaker uit de vallei die de knaap had willen overhalen zijn leerling te worden, had hem een paar toverkunsten geleerd. Een daarvan was het nevelweven, een bindspreuk waardoor de nevels voor korte tijd op één plaats bijeengehouden kunnen worden. Met behulp hiervan kan iemand met enige ervaring in waanbeelden uit nevels schimmige gestalten vormen die na korte tijd weer vervagen. Bij de knaap ontbrak deze ervaring, maar hij was er ook iets heel anders mee van plan en hij bezat de kracht om de spreuk aan dit doel aan te passen. Snel en luid riep hij de namen van de delen en grenzen van het dorp, en vervolgens sprak hij de formule voor het nevelweven uit; tussen deze woorden vlocht hij evenwel die van een schuilspreuk en tenslotte riep hij het woord dat de betovering deed aanvangen. Juist toen hij dat deed, kwam zijn vader van achteren op hem toe en gaf hem een forse draai om de oren waardoor hij tegen de grond smakte. ‘Wees stil, idioot. Hou op met mekkeren en verdwijn als je niet kunt vechten.’