Harry Harrison: Na zachód od Edenu

Pierwszą i najwyraźniejszą różnicą byłby brak Islandii, bo ta wulkaniczna wyspa oznacza miejsce uderzenia meteorytu, przebicie ówczesnej powłoki Ziemi.

Drugą wielką różnicę stanowiłyby dzieje ziemskiego klimatu, nadal nie w pełni rozpoznane. Wiemy o istnieniu i przemijaniu różnych epok lodowych — nie wiemy jednak dlaczego tak się działo. Wiemy, iż w przeszłości zmieniała się biegunowość Ziemi, północny biegun magnetyczny był tam, gdzie teraz południowy — ale nie znamy przyczyn. Wydaje się pewne, iż gdyby nie upadek meteorytu i wywołane nim niewiarygodne zmiany atmosferyczne, to następstwo epok lodowych i towarzyszące im powstanie kontynentów przebiegałoby inaczej.

Spójrzmy na świat, jakim mógłby być.

Panowania dinozaurów nic nie zakłóca. Świat jest ich, dominują na wszystkich kontynentach — a nad nimi górują Yilanè.

Wyjątek stanowi półkula zachodnia. Ameryka Południowa jest opanowana przez gady, lecz na północy rzecz ma się inaczej. Most lądowy Ameryki Środkowej, łączący północną i południową część kontynentu, w różnych epokach geologicznych ulegał zatopieniu. W pewnym kluczowym momencie przerwanie mostu zbiegło się z powstaniem rozległego morza, zajmującego większą część Ameryki Północnej. Pokrywa lodowa sięgała na południe niemal do brzegu tego zbiornika wodnego, w wyniku czego przez miliony lat panował tam klimat polarny, przechodzący w bardziej umiarkowany jedynie w środku lata. Gatunki zimnokrwiste wymarły, a rozwinęły się stworzenia ciepłokrwiste, stając się panującą formą życia na tym obszarze.

Z czasem, wraz z wycofywaniem się pokrywy lodowej, ssaki wędrowały na północ. Gdy most lądowy Ameryki Środkowej wynurzył się ponownie z morza, zwierzęta ciepłokrwiste zajmowały kontynent rozciągający się między oceanami. Nie mogły się jednak przeciwstawić powolnemu powrotowi gadów. Poza ucieczką nie ma żadnej obrony przed opancerzonymi stworzeniami, ważącymi po 80 i więcej ton.

Ssaki mogły przetrwać jedynie na północy, na pogórzu i w górach. Były wśród nich naczelne Nowego Świata, z których rozwinęli się Tanu.

Nie było żadnych ssaków Starego Świata, ponieważ był on zamieszkany przez jaszczury. Nie było tam natomiast niedźwiedzi ani psowatych. Nowy Świat obfitował nie tylko w jeleniowate drobne, ale i duże, wielkości łosia. Żyły tam też tak mastodonty, jak i liczne torbacze, łącznie z tygrysami szablozębnymi. Różnorodne ssaki zamieszkiwały żyzny pas na południe od lodu, a na północ od zimnokrwistych jaszczurów, i Większość Tanu, uwięziona w surowym środowisku, nigdy nie wyszła poza fazę łowiecko-zbieracką. Do niej byli jednak doskonale przystosowani. Wyjątek stanowili Sasku. Grupa ta przeszła do osiadłego życia, zajmowała się rolnictwem neolitycznym. Opanowała umiejętność garncarstwa i tkactwa, rozwinęła też bardziej złożone i rozwinięte społeczności. Nie oznacza to jednak, by pod jakimkolwiek względem stała wyżej od Tanu łowieckich, mających bogaty język, prostą sztukę, wiele umiejętności umożliwiających przetrwanie oraz podstawowe związki rodzinne i grupowe.

Marbak, podobnie jak inne języki używane przez Tanu, jest współczesnym dialektem zaginionego, pierwotnego języka, nazywanego wschodniowybrzeżowym. W marbaku „mężczyzna” to hannas, w liczbie mnogiej hannasan. Podobnie hennas w wedamańskim, hnas w levrewasanskirn, neses w lebnaroi i tak dalej.

Przytoczone tu nazwy małych plemion są opisowe, na przykład Wedaman oznacza „wyspowca”, Levrewasan „namiotoczarni”, czyli ludzie z czarnych namiotów. Podobnie jak słowo oznaczające mężczyznę, hannas, szeroko rozpowszechniony jest wyraz określający kobietę, linga, w liczbie mnogiej lingai. Człowiek, bez wskazania na płeć, to ter, w liczbie mnogiej tanu, używany powszechnie dla określenia wszystkich innych ludzi.

Oto najczęściej używane formy deklinacji rzeczownika w rodzaju męskim:

Uwaga: Poniższa lista obejmuje zarówno pojedyncze elementy, jak i niektóre powszechnie powtarzane jednostki.

aa w

aga odjazd

aglè przejście

aka wstręt

akas ląd pokryty roślinnością

akel dobroć

akse kamień

alak następstwo

Alakas-aksehent Florida Keys

alè klatka

alpè piękno

ambei wysokość

ambesed centralne miejsce spotkań

anat wyrostek ciała

ankanaal ocean otoczony lądem

ankè obecność

apen żądanie

asak plaża

ast ząb

asto ruch

awa ból

ban* dom

bum otoczenie

dee to

ee na zewnątrz

eede tamto

eesen płaskość

efen życie

efenburu grupa powstała w dzieciństwie

efenselè członek efenburu

eisek błoto

eisekol zwierzę brodzące

eiset odpowiedzialność

eistaa przywódczyni miasta

eksei ostrożność

elin mały

embo ciśnienie

erape pochwała

end widzenie

ènè giętkość

enet jezioro

enge miłość

enteesenat plezjozaur

ento każdy pojedynczy

Entoban* Afryka

erek szybkość

esek szczyt

esekasak strażniczka plaży narodzin

esik południe

espei postawa ciała

eto‹ strzelać

fafh łapać

far‹ śledztwo

fargi ucząca się mówić

gen nowy

Gendasi* Ameryka Północna

gul słuchanie

hais umysł

han samczość

hanalè kwatery samców

has samica

has żółtość

Uwaga: te dwa pojęcia są zawsze rozróżniane wyborem kontrolera

hè cyfra l

hen samiec/samica

hent obrót

hèsotsan broń strzelająca strzałkami

hornsopa postać genetyczna

huruksast Monoclonius (gatunek dinozaura)

igi wejście

ihei zmysł węchu /dotyku/ czucia

ineg stary

Inegban* miasto macierzyste

inlè duży wymiar

intè polować

ipol trzeć, polerować

Isegnet Morze Śródziemne

isek północ

ka‹ zaprzestanie

kain linia wzroku

kakh sól

kal trucizna

kalkasi ciernisty krzew

kasei cierń

kem światło

khets wypukłość

kiyis wschód

kru krótki

lan‹ kopulacja

leibe trudność

lek lichość

mai brak zmartwień

man‹ ostatni

Maninlè Kuba

melik ciemny

natè przyjaciel

nefmakel istota-bandaż

neni czaszka

nenitesk Triceratops

nin nieobecność

ninsè nie odpowiadający

nu* odpowiedniość

okol jelito

onetsensast stegozaur

pelei odkrycie

rubu nieważkość

ruud zaprzestanie

sas‹ szybkość

sat równość

selè więź

sèsè ruch

sete grupa powstała w jakimś celu

shak zmiana

shan wola

shei zimno

sokèi oczyszczony teren

son* pierwiastek

stal zdobycz

takh czysty

tarakast wierzchowiec

tesk wklęsłość

top bieg

tsan zwierzę

tso odchody

tuup gruby, tłusty

unut pełzać

unutakh ślimak zjadający włosy

uruketo zmutowany ichtiozaur