Poul Anderson - Het koningschap vraagt moed

We hebben een paar schitterende stunts uitgehaald. Everard zag hoe hij weer opleefde; hij zat rechtop en vertelde lachend: ‘Zoals die keer dat de Lydische cavalerie ons in aantal de baas was. We stuurden onze lastkamelen naar de voorhoede, daarachter de infanterie en de paarden het laatst. Croesus’ paarden roken de kamelen en sloegen op hol. Voor zover ik weet, lopen ze nog. We hebben hem af getuigd.’ Ontnuchterd zweeg hij, keek Everard een moment in het gezicht en beet zich op de lippen. ‘Het spijt me, ik vergeet het steeds. Nu en dan herinner ik me, dat ik thuis helemaal geen doder was — wanneer ik na een gevecht overal om me heen de doden zie liggen, en het ergst van al, de gewonden. Maar ik kon er niets aan doen Manse! Ik móest vechten! Eerst kwam die opstand. Hoe lang denk je dat ik het overleefd zou hebben, als ik niet met Harpagus had meegedaan? En dan het rijk zelf. Ik heb de Lydiërs, noch de barbaren uit het oosten, gevraagd het land binnen te vallen. Heb jij ooit een stad gezien die door de Toeraniërs geplunderd is, Manse? Het is: zij of wij. En als wij iemand overwinnen, voeren we hem niet in ketenen weg; hij houdt zijn eigen land en zijn eigen gewoonten en… In Mithras’ naam, Manse, wat kon ik anders?’

Everard luisterde naar het geritsel van de wind in de tuin. Ten slotte zei hij: ‘Nee, ik begrijp het. Ik hoop dat je niet al te eenzaam bent geweest.’

‘Ik raakte eraan gewoon,’ zei Denison behoedzaam. ‘Aan Harpagus moet je wennen, maar hij is een interessante kerel. Croesus bleek ten slotte een heel behoorlijke knaap te zijn. Kobad de tovenaar heeft een paar oorspronkelijke ideeën, en hij is het enige in leven zijnde menselijk wezen dat met schaken van me durft winnen. En dan heb je de feesten nog, de jacht, en de vrouwen’… Hij wierp een zijdelingse blik op de ander. ‘Ja, wat had je anders van me verwacht?’

‘Niets,’ zei Everard. ‘Zestien jaar is lang.’

‘Cassadane, mijn voornaamste vrouw, is de moeite die ik heb gehad wel waard. Hoewel Cynthia… Lieve hemel, Manse!’ Denison stond op en legde zijn handen op Everards schouders. Zijn vingers sloten zich met een gevaarlijke kracht; zij hadden zo’n vijftien jaar lang bijl, boog en teugels gehanteerd. De koning van Perzië schreeuwde luid: ‘Hoe krijg je me hieruit!’

Everard stond ook op, liep naar het eind van de kamer en staarde met zijn duimen in zijn riem gehaakt, met gebogen hoofd naar de kantige stenen.

‘Ik zie nog niet hoe dat moet,’ antwoordde hij.

Denison sloeg met zijn vuist in de handpalm. ‘Daar was ik bang voor. Jaar na jaar nam mijn vrees toe dat, wanneer de patrouille me ooit zou vinden, het te… Je móet me helpen.’

‘Ik zeg je dat ik dat niet kan!’ Everards stem begaf het. Hij draaide zich niet om. ‘Kijk zelf maar. Je moet er al aan gedacht hebben. Je bent niet het een of andere waardeloze barbarenopperhoofd, wiens loopbaan er over zo’n honderd jaar geen zier meer toe doet. Je bent Cyrus, de stichter van het Perzische wereldrijk, een sleutelfiguur in een sleutelperiode. Als Cyrus verdwijnt, verdwijnt de toekomst ook! Dan zal er nooit een twintigste eeuw zijn geweest waarin Cynthia leefde.’

‘Ben je daar zeker van?’ smeekte de man achter hem. ‘Voor ik hierheen kwam, heb ik de feiten grondig doorgenomen,’ zei Everard met opeengeklemde kaken, ‘Bedrieg jezelf niet langer. Wij hebben een vooroordeel tegen de Perzen, omdat ze eens de vijanden van Griekenland waren en wij toevallig een paar in het oog lopende facetten van onze beschaving van de Grieken hebben overgenomen. Maar de Perzen zijn minstens zo belangrijk!

Je hebt zelf gezien hoe alles zich heeft ontwikkeld. Zeker, naar jouw maatstaven zijn ze tamelijk wreed; dat is het hele tijdperk, de Grieken meegerekend. En ze zijn niet democratisch, maar je kunt ze niet kwalijk nemen dat ze niet tot die Europese uitvinding, die buiten hun gezichtsveld lag, zijn gekomen. Waar alles om draait, is het volgende: Perzië was de eerste veroveraar die een poging deed de volken die hij onderwierp te respecteren en met zich te verzoenen en die hun wetten erkende. Perzië bracht genoeg gebieden onder zijn gezag om in voortdurende verbinding met het verre Oosten te komen, dat een levensvatbare wereldgodsdienst, het zoroastrisme, stichtte die niet aan een ras of plaats gebonden was. Misschien weet je niet hoeveel invloed het geloof in Mithras op de gebruiken van het christendom heeft gehad. Om maar niet te spreken van het Joodse geloof, dat door jou, Cyrus de Grote, persoonlijk gered wordt. Herinner je je het? Je zult Babylon veroveren en de Joden, die hun eigen aard behouden hebben, toestemming verlenen naar huis terug te keren. Zonder jou zouden ze in de massa zijn opgegaan, zoals dat met de tien andere stammen al is gebeurd.

Zelfs wanneer het in verval raakt, blijft het Perzische wereldrijk draagster van de beschaving. Wat waren Alexander veroveringen anders dan het bezetten van Perzisch grondgebied? En daardoor verspreidde het hellenisme zich over de hele, toen bekende wereld! En uit Perzië komen andere staten voort: Pontus, Parthië, het Perzië van Firdoezi en Omar en Hafiz, het Iran dat we kennen en het Iran uit de tijd na de twintigste eeuw…’

Everard keerde zich op zijn hielen om. ‘Ik kan me voorstellen,’ zei hij, ‘dat men, als jij ermee ophoudt, over drieduizend jaar nog steeds ziggoerats zal bouwen, en de toekomst zal voorspellen uit ingewanden van dieren, en door de Europese wouden zal rondrennen, terwijl Amerika dan nog steeds niet ontdekt zal zijn.’

Denison luisterde met gebogen schouders. ‘Ja,’ zei hij. ‘Dat denk ik ook.’

Hij liep wat heen en weer, de handen op de rug. Het donkere gezicht leek van minuut tot minuut ouder. ‘Nog dertien jaar,’ mompelde hij, bijna tot zichzelf, ‘over dertien jaar sneuvel ik in de strijd tegen de nomaden. Ik weet niet precies hoe. Op de een of andere wijze zullen de omstandigheden me dwingen. Waarom ook niet? Of ik het wil of niet, ze dwongen me ook tot al het andere dat ik gedaan heb… Ik weet dat ondanks alle inspanning om hem een behoorlijke opvoeding te geven, mijn zoon Cambyses een sadistische mislukkeling zal blijken te zijn, en dat er een Darius nodig zal zijn om het rijk te redden… o God!’ Hij bedekte zijn gelaat met een afhangende mouw. ‘Neem me niet kwalijk. Ik vind zelfmedelijden verachtelijk, maar ik kan het niet helpen.’ Everard ging zitten, de aanblik van Denison vermijdend. Hij hoorde hem moeizaam ademen.

Ten slotte schonk de koning twee kelken vol wijn, kwam naast Everard op de bank zitten en zei rustig: ‘Neem me niet kwalijk. Ik ben me zelf nu weer meester. En ik heb de moed nog niet opgegeven.’

‘Ik kan je probleem aan het hoofdkwartier voorleggen,’ zei Everard met een tikkeltje sarcasme in zijn stem.

‘Dank je wel vriendje,’ kaatste Denison terug. ‘Ik herinner me hun opvattingen nog goed genoeg. Ze kunnen ons missen. Ze zullen de hele Cyrus-periode sluiten voor bezoekers, zodat ik niet in verleiding gebracht zal worden en ze zullen me een aardig briefje sturen. Ze zullen erop wijzen dat ik de absolute heerser over een beschaafd volk ben, in het bezit van paleizen, goede wijnen, koks, narren, concubines en jachtgronden in ongelimiteerde hoeveelheden; dus waar beklaag ik me over? Nee Manse, dit is iets dat wij samen moeten regelen.’

Everard balde zijn vuisten, tot de nagels in het vlees drongen. ‘Je maakt het me verdraaid moeilijk, Keith,’ zei hij. ‘Ik vraag je alleen maar, over het probleem na te denken. En dat zul je, anders moge Ahriman je verderven!’ Weer sloten de vingers zich om zijn arm en snauwde de veroveraar van het Oosten een bevel. De vroegere Keith zou nooit zo’n toon hebben aangeslagen, meende Everard, terwijl woede in hem oplaaide, en hij dacht: ‘Als je niet thuis komt, en ik vertel Cynthia dat je ook nooit zult komen… Dan zou ze misschien teruggaan en zich bij ie voegen. Eén buitenlands meisje meer in de harem van de koning, zal op de geschiedenis geen invloed hebben. Maar als ik aan het hoofdkwartier verslag uitbreng voor ik naar haar toe ga, en verklaar dat het probleem onoplosbaar is, wat het in feite ook is… wel, dan sluiten ze de regeringsperiode van Cyrus af en kan ze niet naar je toe komen.’