А Александровіч - Палёт у мінулае

Адразу прыметна было, як хлопцы зморшчьіліся, нібы нешта згубілі... але навіна, што Каліноўскі ўцёк у Менск, ажывіла хлапцоў. Зноў запылала зорка, і „Паўлюяздан“ па сьлядох Каліноўскага...

РАСПАД ОРГАНІЗАЦЫІ

Прайшоў тыдзень...

Язэп сваім лоўкім апаратам знайшоў Каліноўскага.

Консьпірацыйная кватэра...

Тут і друкарня, тут і яго комітэт...

Каліноўскі зноў організуе атрады. Зноў друкуе адозвы... Каліноўскі падпісываецца: „Яська, гаспадар з-пад Вільні“. Але... разьнюхалі... Якраз у часе працы ўварвалася поліцыя.

Сэрца нашых пілётаў перастала біцца; Паўлюк, які рашыў даць сабе прозьвішча, ажно ўздыхнуў...

Спрытнасьць, падпольная практыка Каліноўскага тут, з рук золатапагоньнікаў, дапамагла ўцячы!

Але яго таварышоў захапілі.

Пыткі, зьвярыныя зьдзекі, якія ўчынялі царскія паслугачы над стойкімі паўстанцамі, не атрымалі вынікаў.

Другія — шляхта, трусы, прызналіся ў тым, што яны належаць да організацыі Каліноўскага.

А хітрая натура гэнэрала Лосева выпытвала ад забітага шляхціца, куды ўцёк Каліноўскі...

Ад злосьці Паўлюк ажно плюнуў у бок і папаў якраз у асяродак зоркі, якая зашыпела, нібы і ёй перадалася Паўлюкова злосьць...

КАЛІНОЎСКІ Ў ЛАНЦУГОХ

Сэкрэтна выслана Мураўёву тэлеграма:

„Каліноўскі ў Вільні кропка жыве пад прозьвішчам Вітольд Вітожэнц у Сьвятаянскіх мурох кропка.

(Подпіс)“.

Зараз-жа быў дадзены Мураўёвым загад поліцмэйстару Вільні прагледзіць кнігу жыхароў Сьвятаянскіх муроў. Той, сьпяшаючыся, прозьвішча Вітольд Вітожэнц ня ўгледзеў, хаця-ж у кнізе яно значылася.

Прышлося зрабіць вобыск.

Атачылі ўвесь Сьвятаянскі квартал. Былі прысланы дзьве роты салдат, разьбітыя на дзесяць партый і кож­ная пры офіцэры, поліцыі і асобных чыноўніках.

Паўлюк раней занатаваў у свой блёкнот, што Каліноўскі ў Вільні, у Сьвятаянскіх мурох, чымся Мураўёў. Каліноўскі жыве тут ужо два месяцы ў кватэры настаўніка гімназіі.

Але раптам ня толькі ў грудзёх Паўлюка, але ў Язэпа і Данілы ўсё абарвалася.

Заскрыпелі дзьверы Сьвятаянскіх муроў. Са сьвечкаю ў руках выйшаў і ідзе па сходах Каліноўскі.

— Гаспадзін! Ваша прозьвішча? — заскрыгатала пытаныіе палкоўніка.

— Вітольд Вітожэнц, — спакойна, але ўпэўнена адказаў Каліноўскі.

Сьвісток...

Яго схапілі і на рукі ўзьдзелі ланцугі.

У ТУРМЕ

Язэп адбіў на плястынцы кут Каліноўскага... Адзіночка... Голыя нары...

У кайданах расійскага самаўладзтва ляжыць абаронец працоўных Каліноўскі.

— О, моцныя каменныя сьцены! — уздыхнуўшы сказаў Паўлюк...

У падвал, у камеру Каліноўскага кульгаючы прышоў сьары гэнэрал, кат беднаты — Мураўёў...

Ён прышоў падзівіцца на „дабычу“...

Шмат хто, амаль што ўсе сьліўкі з сьлівак прыходзілі падзівіцца на чырвонага дыктатара.

Супрацоўнік Мураўёва Мусолаў прыйшоў да Каліноўскага, глянуў на яго, выняў з кішэні алувак і пачаў пісаць, а Язэп, доўга не чакаючы, адбіваў на плястынцы свайго нібы фото-апарата кожную яго літару.

Чытаюць: „Каліноўскі, годаў 26, моцнага целаскладу, з тварам чорствым і выразным, кароткія, русыя валасы былі закінуты назад"...

— Так, яго цела, яго чорствы выразны твар згіне, але думкі, ідэі ня згімуць! — прагаварыў узбурана Паўлюк.

Ішло сьледзтва. Вымагалі, каб Каліноўскі выказаў прозьвiшчы асоб, якія складалі рэволюцыйную організацыю. Але гэта ім не ўдалося.

Два месяцы Каліноўскі прасядзеў у Дамініканскай турме. Ён ведаў, што і тут рука Мураўёва ня ўздрогне і вывядзе — павесіць.

Два месяцы Каліноўскі чакаў сьмертнай кары...

АПОШНІЯ ЛІСТЫ

Язэп сваім апаратам успрымаў думкі Каліноўскага, якія у турэмным падвале, седзячы ў ланцугох за сталом, вылiваў на паперы.

Каліноўскі пакінуў два лісты.

Адзін ён напісаў да „Бацькаўшчыны Беларусі“, другі — «Беларускаму народу"...

„Няма-ж, браткі, большага шчасьця на гэтым сьвеце, як калі чалавек мае розум і навуку", — так ён пачынае свой ліст:

„Але як дзень з ноччу ня ходзіць разам, так і навука праўдзіва ня йдзе з няволяй маскоўскай. А пакуль яна ў нас будзе, у нас нічога ня будзе: праўды, багацьця і ніякай навукі; адно намі, як скацінай, варочаць будуць не для дабра, адно на пагібель нашу".

Каліноўскага арыштавалі 7 студзеня, а 7 красавіка таго-ж году (1864) быў вынесен прыгавар:

Іменем яго імпэратарскага вялічаства — павесіць.

Была ясная, халодная раніца.

Пад барабанны бой Каліноўскага прывялі на Лукіскі пляц.

Каліноўскі трымаў сябе сьмела, а народу на пляцы ўжо сабралася...