А Александровіч - Палёт у мінулае

Ды праўда, каб сказаў хто-небудзь, што зоркі гінуць, тухнуць, дык яго засьмяялі-б. Гэта-ж выйдзі, асабліва ў зімовы вечар, ды глянь на неба, дык гэтых зорак такая процьма, што ажно дзівішся.

Але быў праў той, хто казаў, што зоркі тухнуць. Тут такая справа. Зорка патухне, але той прамень, які яна кідала, ідзе да зямлі 55—60 год.

І зорка ўжо на небе ня пылае, а нам здаецца наадварот, бо не прайшло яшчэ 50—60 год і нам відаць яе прамень, відаць як-бы агонь.

Такім чынам, той прамень, які ідзе ад неба да зямлі, нырае у 50—60 год.

Узяць, напрыклад, шост і паставіць яго ад зямлі ўвысь i калі-б гэта было-б магчымым пачаць уздымацца па ім і мы маглі дабрацца да таго месца, дзе прамень стаіць, прайшоўшы 40 год жыцьця, а каб узьбірацца яшчэ вышэй, можна ўнікнуць яшчэ глыбей у мінуўшчыну, узьняцца на тое самае месца, дзе прамень стаіць, прайшоўшы 20 год жыцьця, і мы убачым там тое, што адбывалася 30 — 40 гадоў назад.

Такім чынам і „Паўлюяздан“ чым вышэй падымаецца, тым ён далей ад сёньнешняга дня. А пабудованы „Паўлюяздан“ вельмі проста: тры вострых куты з бакоу і ззаду. Сьпераду стаіць коса дошка,над якой пылае пяцёхкутная зорка.

Зорка пагасьне — знача апарат няспраўны. пасярэдзіне невялічкі апарат, амаль-што звычайнага самалёту, якім, калі трэба ўсьцішыць ход або ўскорыць, кіруе Даніла.

Калі звычайны самалёт праляціць 20 вёрст, дык „Паўлюяздан" праміне дваццать дзён; калі, напрыклад, сёньня 15 ліпеня і звычайны самалёт праляціць 15 вёрст, дык «Паўлюяздан» апынецца ў руках першага ліпеня.

Доўга гаварылі-б рабочыя, каб зноў не камлянуў гудком завод і ня склікаў на працу.

А так, як ніхто рабочым ня мог гэта пытаньне растлумачыць, дык пакуль-што яно для іх засталося туманным.

ПЕРШАЯ ПАПАСКА Ў ГІСТОРЫІ

„Паўлюяздан" плыве сабе павольна і толькі калі-нікалі павольна зашыпіць...

Паўлюк занатоўвае ў блёкнот уражаньні аб першых кроках вандраваньня. Язэп, трымаючы ў руках нібы фотоапарат, хватае абразкі перажытых дзён. Яго апарат так удала зроблены, што ім магчыма адбіваць на плястынцы праз стрэхі ўсё тое, што дзеецца ў пакоі...

Настрой у хлапцоў разгонны.

Вось ужо блізка да зорак... Засьпявалі «Адвеку мы спалі»... — плывуць гукі, хвалюючы, ажно зоркі ясьней замігалі.

— Чакайце, хлопцы! Што за бязладзьдзе, што за шуміха? Давай прыгледзімся!..

І зорка „Паўлюяздана“ пагасла. Яны астанавіліся...

— Паслухаем, у чым справа!

І ня дзівецеся! У іх усе мажлівасьці скарыстаны... На вушах і ў Паўлюка і ў Данілы і Язэпа невялічкія кольцы, як-бы радыё, але зусім іншае, іх уласнае будовы. Усю гутарку яны могуць успрымаць так лоўка, чаго і мы ня можам дасягнуць тут...

Бачаць хлопцы, заходзяць у хату...

Язэп сваім апаратам зараз-жа хапіў малюнак: ня думайце, што гэта апісаньне ня мае пэўнага месца і часу.

Беларусь.

1863 год.

За сталом сядзіць сівы мужык, абапёршыся аб руку... Задумаўся...

— Добры дзень у хату! — кінулі хлопцы...

— А, даражэнькія... сядайце...

Разгаварыліся.

— „Цяжкае жыцьцё наша, казаў селянін... Працуй на пана і на паўпанка, а сабе, эт... у нядзелю што зрабіў, тое і маеш...

Дрэнна, ой дрэнна...

Бунтуюць маладзічкі, а за гэта плацяць вёскі...

Ёсьць тут у нас адзін паніч, настаўнік, ён усю нашу бяду апісвае, лісткі дае чытаць.

І добра піша... проста, вось як мы гаворым. А як ведае наша жыцьцё!.. Нібы сам тут рос... і за нас ідзе...

Завуць яго — Бурачок...

Ён піша, чаму мужыка называюць варонай...

А чаму?.. Таму, што ён «закасіўся і загараўся».

Эх, дзеткі, а як кажа ён нашай „дудцы“:

...Ну, дык грай-жа, грай-жа,

Усё ўспамінай-жа,

Штодзень і штоночы,

Плач, як мае вочы

Над народу доляй...

Праўда, ой, праўда, бывала ідзеш, сустрэнеш пана, паклонішся ў пояс, а ён і не адкажа або яшчэ вылае... Паніч наш дарагі гэта ведае... ён не такі, ён у лістку пісаў...

Ня чурайся мяне, панічок,

Што мазоль пакрывае далоні.

Мазоль — працавіты значок,

Не заразіць цябе ён ніколі...

Эх!.. жыцьцё! - ...Hi кароўкі, ні коніка, ні зямлі... Толькі як памрэш, дык там, за балотам, на ўзгорку тры аршыны і то панскае“... — Цяжка ўздыхнуўшы, селянін горка-горка заплакаў.

Раптам «тройка» зьвярнула ўвагу на батракоў...

Нядзеля... дзень адпачынку, а яны працуюць.

Хлопцы прыслухаліся да батрацкай песьні:

Пан дык хлеба і ня знае,

Толькі мяса ды пірог.

„І сабакам выкідае

Усё тое, што ня змог.

А ты хлеб жуеш з мякінай,

Хлёбчыш квас ды лебяду.

„Жывеш і ясі, ну, разам з сьвінкай,

3 канём разам п‘еш ваду...