Станiслаў Лем - Салярыс

Апошнiя словы ён прамовiў з абыякавай усмешкай, усё гэтак жа холадна. Мне было непрыемна ад яго напышлiвых, траскучых фраз. На шчасце, Снаўт перапынiў працяглую паўзу.

— Крыс, можна? — спытаў ён, абапёршыся на высокi пульт электраэнцэфалографа i крыху фамiльярна нагнуўшыся да мяне.

Я быў удзячны яму за тое, што ён назваў маё iмя.

— Можна, — адказаў я, заплюшчваючы вочы.

Хваляванне, якое ахапiла мяне, калi Снаўт, замацаваўшы электроды, узяўся за рубiльнiк, цяпер знiкла; праз вейкi я ўбачыў ружовае святло кантрольных лямпачак на чорнай панелi апарата. Вiльготныя i непрыемна халодныя металiчныя электроды, якiя, нiбы манеты, абляпiлi маю галаву, сталi цяплейшымi. Мне здавалася, што я — шэрая, неасветленая арэна. Натоўп нябачных гледачоў амфiтэатрам акружаў пустэчу i маўчанне, у якiм знiкла мая iранiчная пагарда да Сарторыуса i да Мiсii. Напружанне ўнутраных назiральнiкаў, якiя iмкнулiся сыграць iмправiзаваную ролю, спадала. «Хэры?» — у думках, правяраючы сябе, з неверагодным страхам вымавiў я гэтае iмя, гатовы адразу ж адступiць. Але мая насцярожаная сляпая аўдыторыя не пратэставала. Нейкае iмгненне я быў сама пяшчота, шчыры смутак, быў гатовы да цярпення i бясконцых ахвяраў: Хэры, без абрысаў, без формы, без твару, запоўнiла мяне. I хутка яе невыразная адчайная пяшчота саступiла вобразу Гiзэ. Бацька салярыстыкi i салярыстаў з’явiўся ў шэрай цемры ў сваёй прафесарскай велiчы, я думаў не пра гразевы выбух, не пра смуродлiвую бездань, якая праглынула яго залатыя акуляры i выпеставаныя сiвыя вусы, я бачыў толькi гравюру на тытульнай старонцы манаграфii — густа заштрыхаваны фон, на якiм яго галава здавалася ў арэоле; яго твар не рысамi, а выявай добрапрыстойнасцi, старамоднай разважлiвасцi нагадваў твар майго бацькi, i ў рэшце рэшт я нават не ведаў, хто з iх пазiрае на мяне. У абодвух не было магiлы — у наш час гэта здараецца так часта, што не выклiкае асаблiвага хвалявання.

Карцiна знiкла, i на нейкi час (не ведаю, на якi) я забыўся пра Станцыю, пра эксперымент, пра Хэры, пра чорны Акiян — пра ўсё; у мяне ўспыхнула ўпэўненасць, што гэтыя двое — ужо не iснуючыя, бясконца маленькiя, якiя зрабiлiся тленам — саўладалi з усiм, што выпала на iх долю… Адкрыццё супакоiла мяне, i безаблiчны нямы натоўп вакол шэрай арэны, якi чакаў майго паражэння, растварыўся. У тое ж iмгненне нешта двойчы пстрыкнула — выключылi апаратуру. Штучнае святло асляпiла, я зажмурыўся. Сарторыус дапытлiва пазiраў на мяне, стоячы ў ранейшай паставе; Снаўт, павярнуўшыся да яго спiнай, мiтусiўся ля апарата, знарок шлэпаючы тапачкамi, якiя звальвалiся з ног.

— Як вы лiчыце, доктар Кельвiн, цi атрымалася? — пачуўся гугнявы, непрыемны голас Сарторыуса.

— Думаю, што так, — адказаў я.

Мой перакананы, рэзкi тон на iмгненне збiў важнасць Сарторыуса.

— Добра, — мармытнуў ён i азiрнуўся, не ведаючы, чым яшчэ заняцца.

Снаўт падышоў да мяне i пачаў здымаць бiнт.

Я ўстаў i прайшоў па зале, а тым часам Сарторыус, якi знiк у цёмным пакоi, вярнуўся з праяўленай i высушанай плёнкай. На дзесяцi метрах стужкi былi вiдаць дрыготкiя зубчастыя лiнii, падобныя на белую плесню або на павуцiнку на чорным слiзкiм цэлулоiдзе.

Я быў вольны, але iсцi адсюль не хацелася. Снаўт i Сарторыус уставiлi ў аксiдную галоўку мадулятара плёнку, канец якой насуплены i недаверлiвы Сарторыус прагледзеў яшчэ раз, нiбыта спрабуючы расшыфраваць сэнс трапяткiх лiнiй.

Зараз эксперымент iшоў за межамi лабараторыi. Сарторыус i Снаўт стаялi кожны ля свайго пульта i займалiся апаратурай. Слаба загулi трансфарматары, а затым толькi агеньчыкi на вертыкальных зашклёных трубках iндыкатараў пабеглi ўнiз, паказваючы, што вялiкi тубус рэнтгенаўскай устаноўкi апускаецца па стромкай шахце i павiнен спынiцца ў яе гарлавiне. У гэты час агеньчыкi застылi на сама нiжнiх дзяленнях шкалы. Снаўт пачаў павялiчваць напружанне, пакуль стрэлкi, а дакладней, белыя палосы, што замянiлi iх, не зрабiлi паварот управа. Ледзь чутна гуло напружанне, нiчога тут не адбывалася, бабiны з плёнкай нябачна круцiлiся пад накрыўкай, — лiчыльнiк метражу цiхенька тахкаў, нiбыта гадзiннiк.

Хэры пазiрала паўзверх кнiгi то на мяне, то на Снаўта i Сарторыуса. Я падышоў да яе. Яна павярнулася да мяне. Эксперымент скончыўся, Сарторыус паволi наблiзiўся да вялiкай конусападобнай галоўкi апарата.

— Пайшлi?.. — аднымi губамi спыталася Хэры.

Я кiўнуў. Хэры ўстала. Нi з кiм не развiтваючыся — на мой погляд гэта было недарэчна, — я прайшоў мiма Сарторыуса.

Надзiва прыгожы захад асвятляў iлюмiнатары верхняга калiдора. Гэта быў не звыклы, змрачнаваты, крывава-чырвоны захад — зараз ён пералiваўся ўсiмi адценнямi ружовага колеру, прыглушанага смугой, абсыпанага сярэбраным пылам. Здавалася, што цяжкая, лянiвая, ледзьве рухомая чарната бясконцай раўнiны Акiяна адказвала на далiкатнае ззянне бура-фiялетавым мяккiм водблiскам. Толькi ў самым зенiце неба заставалася надзiва рыжым.