Krzysztof Boruń - Wehikuł Wyobraźni

Na naszym gruncie wydawniczym antologie SF były do niedawna zjawiskiem stosunkowo rzadkim. Z ostatnich lat warto odnotować pojawienie się pierwszej antologii fantastycznonaukowej pisarzy socjalistycznych pt.: Ludzie i gwiazdy (1976) pod redakcją Cz. Chruszczewskiego i J. Kaczmarka. Wcześniej w latach 1958–1967 ukazało się kilka zbiorów prezentujących fantastykę: radziecką, amerykańską, francuską (Rakietowe szlaki, W stronę czwartego wymiaru, Kryształowy sześcian Wenus, Zagadka liliowej planety, Wakacje cyborga, Alfa Eridana, Ostatni z Atlantydy i in.), brak było natomiast antologii prezentujących dorobek rodzimy. Działo się tak być może dlatego, że czołowi reprezentanci tego gatunku w Polsce Stanisław Lem i Czesław Chruszczewski szybko zdobyli sobie rynek czytelniczy, przełamali niechęć krytyki i doczekali się licznych wydań indywidualnych. Jednak już trzeciemu ze znanych twórców SF Konradowi Fiałkowskiemu, który pojawił się w gronie pisarzy uprawiających fantastykę naukową w 1956 roku, przyszło czekać na debiut książkowy aż do 1963 roku. Cała zaś rzesza młodych autorów, którzy swe pierwsze próby zamieszczali na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat w „Młodym Techniku”, utworzyła wcale pokaźną kolejkę do takiegoż debiutu.

Szczególną rolę w rozwoju młodej fantastyki odegrały dwa konkursy na opowiadanie SF ogłoszone przez „Młodego Technika” w latach 1962 i 1973. Pokłosiem tych konkursów, z których drugi był swoistą eksplozją młodych talentów, były dwie antologie fantastyki naukowej: Posłanie z Piątej Planety (1964) i Wołanie na Mlecznej Drodze (1975).

Patronem obydwu książek i autorem wyboru był Zbigniew Przyrowski, redaktor naczelny „Młodego „Technika”, nazwany przez Andrzeja Wójcika „polskim Gernsbackiem” z racji ogromu pracy, jaką w popularyzację fantastyki włożył i z racji technicystycznych preferencji w fantastyce spod znaku „Młodego Technika”.

Innym zadaniem, którego podjął się Z. Przyrowski było wydanie antologii pt. Nowa cywilizacja (1973), będącej próbą ukazania genezy i prehistorii polskiej fantastyki naukowej i uświadomienia współczesnym miłośnikom tego gatunku naszych niebagatelnych osiągnięć w tej dziedzinie w okresie ostatnich dwustu lat. Rolę tej książki, będącej prezentacją całej plejady autorów polskich od J. Krasickiego z jego wątkami utopijnymi w Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach, poprzez K. Libelta, S. Wiśniewskiego, A. Langego, B. Prusa, J. Żóławskiego, S. Grabińskiego aż do S. Lema, niektórzy krytycy porównywali z rolą słynnej z licznych wydań i burzliwych dyskusji krytycznych Antologii polskiej noweli fantastycznej Juliana Tuwima.

Kolejne polskie antologie to seria tomików „Naszej Księgarni” (dotychczas 10) zatytułowana Stało się jutro, bazująca również na tekstach z „Młodego Technika”. Seria ta ukazała kilku młodych, ciekawie zapowiadających się autorów. Nie sposób wreszcie pominąć, gdy o zbiorowych wydaniach mowa, doskonałego almanachu Kroki w nieznane redagowanego od 1970 roku w „Iskrach” przez Lecha Jęczmyka. W sześciu dotychczas wydanych tomach Kroków w nieznane obok najciekawszych tekstów autorów zagranicznych znalazło się także sporo utworów pisarzy polskich.

Wydaje się więc, że antologie jako forma edytorska dopracowują się z wolna praw obywatelskich. Ich rola będzie wzrastać w miarę jak będzie się powiększało grono polskich autorów SF, jak rosnąć będzie zapotrzebowanie rynku czytelniczego na najnowszą twórczość młodych pisarzy. Świadkami takiego wzrostu twórczości i zapotrzebowania na fantastykę naukową jesteśmy już dziś. Wielu młodych, utalentowanych autorów (Adam Wiśniewski — Snerg, Wiktor Żwikiewicz, Andrzej Czechowski, Krzysztof W. Malinowski) uwolniło się od „kompleksu Lema”, dopracowując się własnej, oryginalnej problematyki, i własnego ciekawego warsztatu literackiego. Równocześnie najmłodsi twórcy, o czym może świadczyć debiut Marka Pakcińskiego, starają się nawiązywać w swych próbach do najambitniejszych wzorów (Lem, Borges). Obserwujemy również bardzo udany powrót na teren fantastyki debiutujących w latach pięćdziesiątych Krzysztofa Borunia i Andrzeja Ostoi.

Niniejsza antologia jest w zamierzeniu próbą podsumowania prawie trzydziestoletniego okresu rozwoju najnowszej polskiej fantastyki naukowej, jaki upłynął od czasu wydania Astronautów w 1951 roku, próbą ukazania coraz większego zróżnicowania formalnego i tematycznego tego gatunku oraz ewolucji dojrzałości problemowej SF przejawiającej się między innymi wzrostem liczby opowiadań o wyraźnie refleksyjnym charakterze. Trudno już dziś mówić o polskiej szkole science fiction, nie sposób jednak nie odnotować symptomatycznej tendencji — dużych ambicji stricte literackich większości młodych pisarzy, którzy nie chcąc ograniczać się do uprawiania taniej literatury rozrywkowej, nawiązują w swojej twórczości do osiągnięć dwóch naszych najwybitniejszych twórców fantastyki naukowej: Jerzego Żuławskiego i Stanisława Lema.

BORUŃ KRZYSZTOF, ur. w 1923 r. w Częstochowie. Jest dziennikarzem (od 1945 r.) Autor publikacji popularnonaukowych, prozaik i tłumacz. Debiutował w 1954 r. powieścią pt. Zagubiona przyszłość (napisana wspólnie z A. Trepką). Dalsze książkowe publikacje literackie: powieść Proxima (1957, wspólnie z A. Trepką), powieść Kosmiczni bracia (1959, wspólnie z A. Trepką), tom opowiadań Antyświat (1960), powieść Próg nieśmiertelności (1975), powieść Ósmy krąg piekieł (1977). Niektóre jego utwory tłumaczone były na języki: rosyjski, ukraiński, węgierski i czeski.

CHRUSZCZEWSKI CZESŁAW, ur. w 1922 r. w Warszawie, dramaturg, prozaik i publicysta. Jest autorem słuchowisk radiowych, widowisk telewizyjnych oraz libretta do opery o tematyce fantastycznonaukowej. Debiutował w 1960 r. zbiorem opowiadań fantastycznych i makabresek pt. Bardzo dziwny świat. W następnych latach ukazały się: tomy opowiadań i słuchowisk radiowych: Magiczne schody (1965), Pacyfik — Niebo (1967), Bitwa pod Pharsalos (1969), Różne odcienie bieli (1970), Rok 10 000 (1973, 1975), Dookoła tyle cudów (1973), Potrójny czas Galaktyki (1976) oraz powieści: Fenomen Kosmosu (1975, 1977), Gdy niebo spadło na ziemię (1978). Opowiadania i słuchowiska tłumaczone były na języki: rosyjski, czeski, węgierski, niemiecki i hiszpański. Powieść Fenomen Kosmosu na węgierski, a tom opowiadań Różne odcienie bieli na język niemiecki. Za swoją twórczość otrzymał wiele nagród, m. in.: nagrodę Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za całokształt działalności literackiej w dziedzinie słuchowisk (1966), nagrodę specjalną na I Kongresie Europejskim SF w Trieście za całokształt twórczości fantastycznonaukowej (1972), nagrodę główną na Międzynarodowym Spotkaniu Pisarzy SF w Poznaniu za książkę Rok 10 000 (1973), oraz na kongresach SF Eurocon II w Grenoble (1974) i Eurocon III w Poznaniu (1976) nagrody za twórczą i aktywną działalność w dziedzinie SF i za całokształt twórczości literackiej. Jest wiceprezydentem Komitetu Europejskiego SF.

CZECHOWSKI ANDRZEJ, ur. w 1947 r. w Słupsku. Jest pracownikiem naukowym Instytutu Fizyki Teoretycznej Uniwersytetu Warszawskiego. Debiutował w 1966 r. tomem krótkich opowiadań fantastycznonaukowych pt. Przybysze. Wcześniej drukował swoje utwory głównie na łamach „Młodego Technika”, zdobywając dwukrotnie pierwszą nagrodę (w 1962 r. i w 1964 r.) w konkursie na opowiadanie o tematyce SF zorganizowanym przez to czasopismo. Część jego utworów tłumaczona była w ZSRR, NRD i Czechosłowacji.