Poul Anderson: Komt Tijd

Intussen vergaarde hij zijn vermogen.

Je zou denken dat dat makkelijk was. Hij hoefde alleen maar de beursnoteringen op te zoeken — het jaar 1929 ligt nogal voor de hand — en zich verder laten stuwen door de golven van Wall Street.

De feiten waren anders. Wat zou hij bijvoorbeeld als geld moeten gebruiken?

Toen hij in Europa was, kocht hij van zijn soldij goud en zilver, dat hij in verschillende perioden van de late achttiende en de negentiende eeuw inwisselde voor geld: Met dat beginkapitaaltje begon hij te handelen. Hij nam bepaalde munten en postzegels mee naar de toekomst en verkocht die aan handelaars. Hij ging terug naar het verleden met enkele aluminium schalen die kostbaarder dan goud waren in de tijd voordat het procede van Hall was uitgevonden. Maar op deze wijze kon noodzakelijkerwijs slechts op beperkte schaal gehandeld worden, doordat hij maar weinig kon meenemen en niet al te veel aandacht op zich wilde vestigen.

Hij overwoog in die periode te investeren en rijk te worden, maar verwierp het idee. De regels en zeden van die tijd waren voor hem te merkwaardig en te ingewikkeld om ze onder de knie te krijgen in de tijd die hij daar wilde doorbrengen. Bovendien wilde hij in zijn eigen tijdperk zijn basis hebben, al was het maar om over snel vervoer te beschikken wanneer hij op zoek ging naar zijn collega-mutanten. Dus kon hij in het niet zo verre verleden geen geld uitzetten tegen samengestelde interest, omdat er in de tussenliggende jaren te veel mis kon gaan.

En hoewel er in 1929 natuurlijk makkelijker te manipuleren was, vertegenwoordigde het goud dat hij meenam slechts een kleine som., Heen- en terugvliegend in die krankzinnige tijd zou hij zijn slag kunnen slaan, maar slechts in beperkte mate, wilde hij niet te veel opvallen. Bovendien moest hij oppassen voor de verschillende regeringsinstanties die in de komende jaren hun nieuwsgierigheid met steeds betere hulpmiddelen konden uitleven.

Hij legde me de details van zijn operaties nooit uit. ‘Om eerlijk te zijn: geld verveelt me,’ zei hij. ‘Ik heb een paar slimme partners gevonden die als stroman optreden en een uiterst solide bank als bewindvoerder, en die laat ik meer van mijn “economische analyses” profiteren dan strikt noodzakelijk is.’

In feite stichtte John Franklin Havig in het verleden een fonds, inclusief een regeling voor de belasting en dergelijke, dat uitbetaald moest worden op de eenentwintigste verjaardag van ‘die mannelijke afstammeling in de zijlinie’ die aan bepaalde ondubbelzinnige voorwaarden voldeed. Zoals gezegd was de bank een van die kathedralen aan de oostkust met gedempt licht, Romeinse pilaren en vermoedelijk een stukje van de rots van Plymouth in een glazen vitrine. Dus toen John Franklin Havig, afstammeling in de zijlinie, in 1964 benaderd werd, was alles zo discreet geregeld dat zijn overgang naar de status van miljonair rimpelloos verliep. De Senlac Trumpet meldde dat hij een aanzienlijk vermogen van een verre bloedverwant had geerfd.

‘Ik laat de bank de pegels beheren,’ vertelde hij, ‘en ik schrijf de cheques uit.’

Uiteindelijk was zijn rijkdom slechts het middel tot een doel.

Nee, verscheidene doelen. Ik heb zijn pleziertjes al genoemd. Daarbij moet ik de hulp noemen, die hij aan zijn moeder en aan anderen gaf. Over het algemeen minachtte hij liefdadige instellingen. ‘Dat zijn grote ondernemingen,’ zei hij. ‘Hun staffunctionarissen verdienen meer dan u, dok. En om het eens heel grof te zeggen; we hebben veel te veel mensen. Wanneer je de Zwarte Dood gezien hebt, kun je je niet meer opwinden over de arme boeren in Missisippi.’ Ik gaf hem er vriendschappelijk van langs omdat hij zo rechts was, terwijl hij het laissez faire in actie had gezien; hij antwoordde dat in deze tijden liberalen als ik niets geleerd en niets vergeten hadden en daar namen we er een op … Toch geloof ik dat hij, zonder er veel drukte over te maken, heel wat mensen gered heeft; en het staat vast dat hij aanzienlijke schenkingen deed aan betrouwbare natuurbeschermingsorganisaties.

‘We hebben een reserve aan leven nodig, ieder soort leven,’ legde hij uit. ‘Vandaag voor onszelf — als een herinnering aan ruimte en groen. Morgen voor ons voortbestaan.’

De Oorlog des Oordeels, zei hij, zou in geen enkel opzicht het tweegevecht tussen kapitalisme en communisme worden dat de meesten van ons in de jaren vijftig zagen aankomen. ‘Ik heb nog maar een heel vaag idee wat er werkelijk gaat gebeuren, maar dat is niet zo verwonderlijk want ik heb haastige bezoeken moeten afleggen omdat ik op mijn hoede moest zijn voor stralingsgevaar en nog veel meer. En wie is tijdens de onmiddellijke nasleep in staat mij een weloverwogen analyse te geven? Verdomme, dok, de geleerden maken nu nog ruzie over wat er ‘14-’18 mis is gegaan.’ Zijn indruk was dat die Oorlog, net als de Eerste Wereldoorlog, een conflict was dat iedereen aan zag komen, dat niemand wilde en waarvoor iedereen zou zijn teruggeschrokken als hij de consequenties had kunnen overzien. Volgens hem was het eerder een ecologische dan een ideologische oorlog.

‘Ik heb het nachtmerrie-achtige idee dat het niet alleen gebeurde doordat enorme oppervlakten in woestijnen veranderen, maar dat die oorlog gewoon moest plaatsvinden. Weet U dat de oceanen de helft van onze zuurstof leveren? Rond 1970 zaten er insecticiden in het plankton en in 1990 lag er schuim op en stonken ze zo erg dat je er niet meer in durfde zwemmen.’

‘Maar dat zag men toch wel aankomen,’ zei ik.

Hij grijnsde. ‘Nou en of. Het “Milieu” was een tijd lang het onder werp van gesprek. “Milieu-Nu”-stickers op de achterruiten van door langharige jongens bestuurde auto’s waaruit de olie droop en die rookwolken uitbraakten waar uw pijp niks bij is … Het duurde niet lang of het werd modieus je ergens anders voor in te zetten, ik ben vergeten waarvoor. Hoe dan ook, dat ging allemaal over. Nadat iedereen zich over steeds weer andere zaken ongerust had gemaakt, kon uiteindelijk niemand meer ergens van wakker liggen. Ziet u, dat was het logische gevolg van de hele trend. Ik weet dat het dom is om een schuldige aan te wijzen voor zo iets veelomvattends als de Oorlog des Oordeels, en wat eraan voorafging en erna gebeurde. Vooral omdat ik niet precies weet wat zich heeft afgespeeld. Maar, dok, ik heb de morele zekerheid dat een groot gedeelte van de ramp zijn oorzaak vond in dit land, de machtigste natie ter wereld, de voorhoede op het gebied van goede en kwalijke zaken … die nooit echt getracht heeft de verantwoordelijkheid van de macht te aanvaarden.

‘We doen halfslachtige pogingen om enkele vijanden in Azie tegen te houden en omdat ze halfslachtig zijn, smijten we met mensenlevens — aan beide kanten — en met belastinggeld zonder dat het enige zin heeft. In de hoop het onverzoenlijke te verzoenen, vervreemden we van de weinige vrienden die we nog hebben. Mensen in de regering noemen de stijgende prijzen als oorzaak van de inflatie, wat ongeveer hetzelfde is als rode vlekken de schuld geven van een mazelen-epidemie, en stellen loon- en prijsstops in, wat ongeveer hetzelfde is als de gescheurde muren behangen van een huis waarvan de fundering verzakt is. En economische instorting brengt internationale machteloosheid met zich mee. De blanken die het goed hebben, zullen zich realiseren dat we verpauperde minderheden hebben en zullen ze genoeg geven om in opstand te komen, maar te weinig om te helpen; en de opstand zal een reactie veroorzaken die ieder restje van vooruitgang zal vernietigen. Wat betreft onze futiele pogingen om evenveel .voor het milieu terug te doen als we eruit halen — nou, ik heb het al over die auto met de milieu-sticker gehad.’

‘Eerst zal Amerika zich storten in een orgie van schuldgevoelens. Daarna zal het zich impotent voelen en ten slotte worden de Amerikanen apathisch. Ze kunnen zich toch iedere pijnstiller, ieder pseudobestaan aanschaffen dat zij wensen.’