Poul Anderson: Komt Tijd

Op een dag raakte ik toevallig in een achterbuurt verzeild. Een vrouw plukte aan mijn mouw en bood goedkoop de maagdelijkheid van haar dochter aan. Ik was geschokt, maar dacht dat ik het arme meisje op z’n minst moest ontmoeten en haar eventueel geld moest geven. Misschien ‘was het mogelijk mijn herbergier zover te krijgen om haar als een respectabele dienster aan te nemen… Mooi mis.’ (Weer die eigenaardige, anachronistische manier van spreken van hem.) ‘Ze was nerveus maar vastbesloten. En nadat ze het me had uitgelegd, moest ik toegeven dat een straatmeid met een onafhankelijke geest waarschijnlijk beter af was als hoer, dan als dienster — in aanmerking nemend wat een dienster zich in die dagen moest laten welgevallen. Bovendien was het nauwelijks voorstelbaar dat iemand geneigd was haar te nemen onder de destijds heersende omstandigheden van klasse-onderscheid en vijandschap. Ze was eigenwijs, ze was aantrekkelijk en ze zei dat ze liever had dat ik het deed dan een of andere vette en waarschijnlijk pokdalige, aftandse ouwe kerel. Wat kon ik doen? Belangeloze liefdadigheid paste doodeenvoudig niet in haar denkwereld. Als ze geen zelfzuchtige motieven kon ontdekken, zou ze gedacht hebben dat ik te vreemd en eigenaardig voor haar was en was ze gevlucht.’

Hij nam een paar teugen bier. ‘Maar goed,’ ging hij uitdagend verder. ‘Ik verhuisde naar een groter appartement en nam haar mee. Problemen van minderjarigheid bestonden er in die dagen niet. U moet onze middelbare scholieren maar vergeten. Het zou niet in me opkomen ooit een van hen aan te raken. Meg was een echt vrouwtje, jong, maar een vrouw. We leefden samen, vier jaar van haar tijd. Voor mij was het natuurlijk slechts een kwestie van de huur vooruit betalen en af en toe terugwippen vanuit de twintigste eeuw. Niet zo vaak, want ik lag toen in Frankrijk. Uiteraard kon ik weg wanneer ik wilde en terugkeren zonder dat er diensttijd tijdens mijn trip was verlopen, maar de reis naar Engeland kostte geld, en bovendien waren er nog zoveel andere eeuwen … Desondanks bleef Meg me, geloof ik, trouw. U had eens moeten zien hoe ze haar kennissen afweerde die dachten dat ze zich konden vetmesten op mijn kosten! Ik vertelde haar dat ik in de Nederlandse diplomatieke dienst zat … He, dat gezwam over details. Ik zit om het onderwerp heen te praten. Op een gegeven moment werd een fatsoenlijke jongeman verliefd op haar. Ik gaf ze een huwelijkscadeau en mijn zegen. En ik neusde even in haar toekomst, ongeveer een decade, om er zeker van te zijn dat alles in orde was. En dat was het; zo goed als ik had gehoopt.’

Hij zuchtte. ‘Om precies te zijn: ze baarde hem een half dozijn kinderen, de eerste al binnen een jaar na hun huwelijk. Van mij is ze nooit zwanger geworden. En zover ik heb kunnen nagaan, geen enkele vrouw.’

Hij was getest op vruchtbaarheid en de uitslag was volkomen normaal geweest.

Geen van ons wilde verder uitweiden over zijn persoonlijke bekentenissen.

‘Bedoel je,’ zei ik langzaam, ‘dat je een mutant bent? In zodanige mate datje tot een andere soort behoort?’

‘Ja, ik geloof inderdaad dat mijn genen geheel afwijkend zijn.’

‘Maar een collega-tijdreiziger — een vrouwelijke.

..’

‘Als dat zou kunnen, dok.’ Weer zo’n futurisme.

Hij zweeg een poosje voor hij verder sprak. ‘Niet dat het op zichzelf belangrijk is. Wat echter wel belangrijk is — misschien wel het urgentste in het hele bestaan van de Aarde — is het vinden van die andere reizigers; als die er tenminste zijn. En dan samen bekijken wat we aan die toekomstige verschrikkingen kunnen doen. Het wil er bij mij niet in dat ik niet meer dan een zinloze, toevallige variant ben.’

‘Hoe stel je je voor er iets aan te doen?’ Zijn blik was staalhard. ‘Om te beginnen: rijk worden.’

Van de jaren die volgden, herinner ik nauwelijks meer dan wat oppervlakkige informatie.

Hij zag me met tussenpozen, vermoedelijk meer om de vriendschap in stand te houden dan om me in te lichten. Ik heb alleen maar indirect gegevens over zijn carriere. Vaak, tijdens zijn afwezigheid, kwam hij me voor als een soort gedroomde verschijning; zo vreemd was zijn bestaan in vergelijking met ons dagelijks sneller verouderende kleine-stadsleven, onze opgroeiende zoons, het avontuur van schoondochters en kleinkinderen. Maar dan stond hij plotseling weer voor me en werd ik weer uren gedomineerd door die eenzame, gedreven man.

Ik bedoel niet dat hij fanatiek was. In feite verruimde hij zijn blikveld voortdurend en hij kon van deze wereld genieten. Hij beschikte over een enorme geestelijke veelzijdigheid, hoewel het duidelijk was dat geschiedenis en antropologie het grootste deel van zijn aandacht opeisten. Een gelukkige bijkomstigheid was dat hij aanleg had voor talen. (Hij en ik vroegen ons af hoeveel tijdreizigers vleugellam waren door een gebrek daaraan.) Door zijn sardonische gevoel voor humor en zijn typisch Midwesterse beleefdheid was hij prettig in de omgang. Hij werd een echte fijnproever, hoewel hij zich zonder zich te beklagen met stokvis en scheepsbeschuit kon behelpen. Hij had in Boston een schoener liggen waarop hij Kate en mij meenam naar West-Indie om onze pensionering te vieren. Ik bemerkte dat hij erg gevoelig was voor natuurlijke en door de mens geschapen schoonheid, hoewel hij daarover, door zijn ervaringen als jongen, zwijgzaam was. Hij hield vooral van klassieke, barok- en Chinese muziek en van , mooie schepen, wapens en Helleense architectuur. (God, als U bestaat, dank ik U uit de grond van mijn hart voor Jack Havigs foto’s van de onbeschadigde Acropolis.)

Ik was weliswaar de enige die zijn geheim deelde, maar ik was niet zijn enige vriend. Theoretisch kon hij op intieme voet hebben gestaan met alle groten der aarde, zoals Mozes, Pericles, Shakespeare, Lincoln en Einstein, maar in de praktijk waren er te veel obstakels. Nog afgezien van taalbarrieres, en landelijke gebruiken en wetten, waren de groten onbereikbaar doordat zij het te druk hadden, te veel in het oog liepen en te veel aanloop hadden. Nee, Havig — ik noemde hem Jack, maar het lijkt me nu natuurlijker hem bij zijn achternaam te noemen — Havig vertelde mij bijvoorbeeld over zijn kleine Meg (al driehonderd jaar dood) of over de bergbewoner die Lewis en Clark vergezelde, of over een liederlijke, oude moustache die onder Napoleon gediend had.

(’Het verleden is over het algemeen niet beter, dok, echt niet. Dat denken wij, omdat het geleid heeft tot onze grootse prestaties. Maar denk eens na, vergeet de romantische legenden en kijk naar de feiten. In 1800 was de gemiddelde Fransman even onvrij als de gemiddelde Engelsman. Het Franse keizerrijk had Europa kunnen verenigen en had van binnenuit geliberaliseerd kunnen worden — dan zou er geen Eerste Wereldoorlog geweest zijn waarin de Westelijke beschaving zichzelf om zeep hielp. Want dat is gebeurd, weet u. Wij zijn nog steeds aan het doodbloeden, maar het einde is in zicht.’) In de tijd die hij nodig had voor het aanleren van de techniek en het vinden van de middelen voor zijn excursies in de tijd, deed hij het voornamelijk voor zijn plezier. Daarna ontwikkelde hij een plan om collega-mutanten op te sporen. ‘Om de waarheid te zeggen’, grinnikte hij, ‘ga ik me meer en meer tot het leven in achterbuurten aangetrokken voelen.’

‘Het Parijs van Toulouse-Lautrec?’ vroeg ik. Hij had me al verteld dat de decadentie van vroegere tijden schromelijk overdreven was, of zich op zijn hoogst afspeelde in zeer besloten hogere kringen waarin vreemdelingen. niet welkom waren. ‘Dat heb ik nog niet geprobeerd,’ gaf hij toe, ‘misschien een idee. Maar aan de andere kant, de bloeitijd van Storyville. . .’ Hij had geen belangstelling voor de prostituees; hij had al zo veel menselijke ellende meegemaakt, dat hij wist hoe afschuwelijk hun lot was. Hij ging erheen voor de jazz en voor het gezelschap van mensen die echter waren dan de meeste ‘van zijn generatie, om maar niet te spreken van die van 1970.