Aleksandr Belyayev: KETS Yulduzi

Men hangu mang bo‘lib qoldim. Shu yetmayotgan edi-da, o‘ziyam. Labortoriyani, ilmiy ishimni tashlab, qandaydir Paley ismli kimsani qidirib, Pomirga borar emishman-a!

— Antonina Ivanovna, — dedim men quruqqina qilib. — Ilmiy tajribalarimning samarasini faqat birgina tashkilot kutmayotganini yaxshi bilasiz. Hozir, jumladan, mevalarning iishishini to‘xtatib turish masalasiga bag‘ishlangan ishimni tugallayapman. Bu tajriba anchadan beri Amerikada olib borillyapti, bizda ham boshlangan bu ish. Ammo natija hali-hozircha quvontirarli emas. Eshitgan bo‘lsangiz kerak, o‘rik, mandarin, shaftoli, apelsin, behi va shunga o‘xshash mahalliy mevalardan turli xil mahsulotlar tayyorlaydigan janubdagi konserva fab rikalari bir-bir yarim oy qattiq ishlab, yiliga o‘n-o‘n bir oy bekor turishadi. Bunga sabab, mevalarning deyarli bir vaqtda pishishi va ularni birdaniga ishlatishning imkoniyati yo‘qligida. Shuning uchun ham har yili hosilning qariyb o‘ndan to‘qqiz qismi nobud bo‘ladi.

Yiliga o‘n oy bekor turadigan fabrikalar sonini ko‘paytirishning ham foydasi yo‘q. Shu vajdan menga yozda Armanistonga borib, o‘sha yerning o‘zida mevalarning pishishini sun’iy ravishda kechiktirish yuzasidan g‘oyat muhim tajriba o‘tkazish topshirilgan. Tushunyapsizmi? Mevalar hali go‘raligida terib olinadi, keyin zavodlarning ulgurishiga qarab asta-sekin pishib boraveradi. Shunday qilib, zavodlar ishsiz qolmaydi…

Tonyaga qarab duduqlanib qoldim. U so‘zimni bo‘lmadi, uning bunaqa odati yo‘q edi, ammo chehrasi borgan sari xiralashib borardi. Peshanasida, ikki qoshining orasida ajinlar paydo bo‘lib, qovoqlari osilib ketdi. Uzun kipriklarini ko‘targanida ko‘zlaridagi nafratini payqadim:

— Jamoatchi-olimni ko‘ringlar-a! — dedi u sovuq ohangda. — Men ham Pomirga o‘ynagani emas, ish bilan ketyapman. Qanday qilib bo‘lmasin Paleyni qidirib topishim kerak. Safar ko‘pga cho‘zilmaydi. Mevalar pishgunicha Armanistonga yetib ham borasiz…

Nima desam ekan! Axir unga meni qanday noqulay ahvolga solib qo‘yayotganini aytolmayman-ku! Sevgan qizing bilan allaqanday Paley degan kimsani, balki o‘z raqibingni qidirib yurish… Bu qanday gap! To‘g‘ri, u o‘ynagani emas, ish bilan ketyapman deyapti. Lekin uning Paleyda nima ishi bor ekan? Buni so‘rashga g‘ururim yo‘l bermadi. Bo‘ldi, yetar. Sevgi ishga xalaqit beryapti. Ha, ha! Ilgari laboratoriyada yarim kechagacha o‘tirardim, endi esa soat to‘rt bo‘lar-bo‘lmas jo‘nab qolaman. Men unga yana bir bor rad javobini bermoqchi bo‘lib turgan edim, yana Tonyaning o‘zi gap boshlab qoldi:

— Mayli, bir o‘zim boradiganga o‘xshayman, — dedi u o‘rnidan turayotib. — Bu ishni ancha qiyinlashtiradi, biroq, sizning yordamingizsiz ham qorasoqolni topib olarman balki. Xayr, Artemyev. Muvaffaqiyatli pishishingizni tilayman.

— Menga qarang, Antonina Ivanovna!.. Tonya!..

Ammo u allaqachon chiqib ketgan edi.

Orqasidan borsammikin? Qaytarsammikin? Mayli, roziman, deymi?.. Yo‘q, yo‘q! Bir gapda turish kerak. Hozir shunday qilmasam, keyin rasvo bo‘ladi.

Darhaqiqat, o‘sha kuni kechqurun, tun bo‘yi, ertasiga ertalab ham gapimda turdim. Laboratoriyadagi tajribam — olxo‘rilarga qaragim ham kelmasdi.

Tonya, albatta, yolg‘iz jo‘naydi. U hech qanday qiyinchilikdan qo‘rqmaydi Qorasoqolni va u orqali Paleyni topgach, Pomirda nima voqea yuz berarkin? Agar u bilan birga bo‘lganimda hamma narsani bilib olardim. Tonya bilan birga bormasam — bu aloqa uzildi degan so‘z. Keta turib bekorga «xayr» degani yo‘q. Lekin, baribir bir gapda turish kerak. Hozir shunday qilmasam, keyin rasvo bo‘ladi.

Ablatta, men bormayman. Lekin judayam johil bo‘lish kerak emas-da. Tonyaga yo‘l hozirligini ko‘rishda yordam berish oddiy bir iltifot-ku.

Xullas, soat hali to‘rt ham bo‘lmasdan to‘rtinchi qavatdan oyog‘imni qo‘limga olib pastga otildim: Amerika filmlaridagi qahramonlardan qolishmay yurib ketayotgan trolleybusga sakrab chiqib olib, uyga jo‘nadim. Chamamda, Tonyalarnikiga taqillatmasdanoq kirib borgan bo‘lsam kerak. Eshikdan kira solib:

— Siz bilan boraman, Antonina Ivanovna! — deb qichqirdim.

Bu xitob qaysi birimiz uchun kutilmagan bo‘lishini aniq bilmayman, nazarimda, men uchun bo‘lsa kerag-ov!

Shunday qilib, men ajoyib-g‘aroyib sarguzashtlar girdobiga tushib qoldim.

Leningraddan sirli. Ketsga qilgan sayohatimizni g‘ira-shira eslayman. Bu kutilmagan safardan g‘oyat hayajonlangan, o‘zimning xulq-avtorim va Tonyaning g‘ayrat-shijoatidan tamom gangib qolgan edim.

Tonya biror kunning ham bekor ketishini istamasdi, shuning uchun eng uchqur zamonaviy aloqa vositalarini nazarda tutgan holda sayohat rejasini tuzib chiqdi.

Leningraddan Moskvagacha aeroplanda uchdik. Valday tepaligi ustida aeroplan shunaqayam chayqaldiki, asti qo‘yaverasiz. Men kemaning chayqa (iga ham, havodagi silkinishga ham bardosh berolmayman, shuy. ing uchun darrov mazam qochdi. Tonya jon kuydirib tepamda parvona bo‘ldi. U butun yo‘l bo‘yi menga g‘amxo‘rlik qildi, iliq muomalada bo‘ldi, xullas, uning munosabati endi tamom o‘zgargan edi. Men borgan sari hayratga tushardim: qancha kuch-g‘ayrat, ayollarga xos muhabbat, mehru shafqat bor-a, bu qizda! Sayohat oldidan u menga nisbatan ko‘proq yelib-yugurdi, lekin bu aslo sezilmasdi. Uning kayfi chog‘, dam-badam allaqanday qo‘shiqlarni xirgoyi qilib borardi.

Moskvada biz Siolkovskiyning Moskva bilan Toshkent o‘rtasida qatnovchi yarim reaktiv stratoplaniga. o‘tirdik.

Bu mashina juda tez uchar ekan. Sigara nusxa uchta metall korpus yonma-yon ulangan, dum tomonida kichkina qanotcha, ustidan esa bitta qanot bilan qoplangan — stratoplanning tashqi ko‘rinishi ana shunday. Tonya uning tuzilishi bilan tezda tanishib olib, menga ham tushuntira ketdi: chap tomondagi korpusda yo‘lovchilar bilan uchuvchilar o‘tirisharkan, o‘ng tomonda yonilg‘i, o‘rtadagi korpusda esa samolyot parragi, havoni siqib chiqaruvchi asbob, dvigatel va sovutgich joylashgan ekan; samolyotni parrak kuchi bilan yonilg‘i harakatga keltirar ekan. Tonya yana allaqanday g‘alati narsalar haqida gapirdi, lekin men yangi taassurotlar qarshisida lol bo‘lib qolganimdan tuzukkina anglayolmadim. Zich yopiluvchi kabinaga kirib, yumshoq o‘rindiqlarga o‘tirganimiz esimda. Samolyot temir izlar ustida shiddat bilan sirg‘alib, tezligi sekundagi yuz metrga yetgach, havoga ko‘tarildi. Biz juda balandda, aftidan, troposfera ustida, soatiga ming kilometr tezlik bilan uchib borardik. Aytishlaricha, bundan ko‘ra tezroq uchish ham mumkin ekan.

Hali tuzuroq joylashib olmasimdan RSFSR orqada qolib ketdi. Bulut qatlami orasidan yer ko‘rinmasdi. Bulutlar siyraklasha boshlagach, juda pastda qo‘ng‘ir tusli yer sathi ko‘zga tashlandi. Uning o‘rtasi chuqurroq, gardishi ufq sari yuksalgan, xuddi to‘ntarib qo‘yilgan gumbazga o‘xshardi.

— Qozoq sahrolari, — dedi Tonya.

— Darrov-a? Mana buni tezlik desa bo‘ladi!

Bu uchishimiz hatto sabri chidamayotgan Tonyani ham qanoatlantirar edi.

Oldinda Orol dengizi yaltirab ko‘rindi. Kabinada ham endi hozirgina ortda qolgan Moskva haqida emas, Toshkent, Andijon, Qo‘qon xususida gap borar edi.

Toshkentni tomosha qilishga ulgurolmadim. Biz yashin tezligida aerodromga qo‘ndik va dam o‘tmay avtomobilga o‘tirib, Siolkovskiy tomonidan yaratilgan, o‘ta tez yuradigan reaktiv poyezd vokzaliga jo‘nadik. Toshkent bilan Andijon orasida qatnaydigan bu birinchi reaktiv poyezd o‘z tezligi jihatidan stratoplandan qolishmas ekan.

Men uzun, yurganda shamol qarshiligiga kamroq uchraydigan qilib yasalgan g‘ildiraksiz vagonni ko‘rdim. Vagon tubi yerdan sal ko‘tarilgan beton izda turardi. Vagonning ikki tomonida beton izdan chiqib turgan qanotsimon jihozlar bor edi. Bu qanotlar burilishlarda yordam bersa kerak.