Джордж Оруэлл - 1984 (на белорусском языке)

Ён паглядзеў на вялiзны твар. Сорак гадоў пайшло ў яго на тое, каб даведацца, што за ўсмешка хавалася за чорнымi вусамi. О, прыкрае недарэчнае непаразуменне! О, упартае самавольнае выгнанне ад дарагога ўлоння! Дзве прапахлыя джынам слязiны скацiлiся па шчоках. Але ўсё было добра, усё было выдатна. Змаганне завяршылася. Ён перамог самога сябе. Ён любiў Вялiкага Брата.

ДАДАТАК

Прынцыпы навамоўя

Навамоўе было афiцыйнай моваю Акiянii. Яно было распрацавана дзеля забеспячэння iдэалагiчных патрэб Ангсоцу, або Ангельскага Сацыялiзму. У 1984 годзе не было яшчэ нiкога, хто б карыстаўся навамоўем як адзiным сродкам вусных i пiсьмовых зносiн. На навамоўi друкавалiся рэдакцыйныя артыкулы ў "Таймз", але гэта было складанай працай, на якую былi здатныя толькi спецыялiсты. Меркавалася, што навамоўе канчаткова заменiць старамоўе (цi лiтаратурную (ангельскую) мову, як бы мы яе назвалi) да 2050 года. Пакуль жа навамоўе паступова заваёўвала ўсё новыя пазiцыi, i сябры Партыi ўсё часцей ужывалi навамоўныя словы i граматычныя канструкцыi ў штодзённых размовах. Варыянт, ужываны ў 1984 годзе i замацаваны ў Дзевятым i Дзесятым выданнях Слоўнiка Навамоўя, быў толькi часовым варыянтам, у якiм было яшчэ шмат лiшнiх слоў i архаiчных формаў, што пазней мусiлi быць скасаваныя. Разгледзiм цяпер канчатковы, удасканалены варыянт, пададзены ў Адзiнаццатым выданнi Слоўнiка.

Мэтаю навамоўя было не толькi забяспечыць сродкамi выказвання светапогляд i разумовыя звычкi прыхiльнiкаў Ангсоцу, але i зрабiць немагчымым любы iншы лад мыслення. Лiчылася, што калi ўжо навамоўе будзе раз i назаўсёды прынятае да ўжытку, а старамоўе будае забытае, дык любая ерэтычная думка, гэта значыць думка, што адхiляецца ад прынцыпаў Ангсоцу - будзе немагчымая, прынамсi, у той меры, у якой думка залежыць ад словаў. Слоўнiк навамоўя быў пабудаваны такiм чынам, што дазваляў перадаць дакладна i часам вельмi трапна тыя сэнсавыя значэннi, якiя сябру Партыi хацелася б выказаць, разам з тым усе iншыя значэннi выключалiся, было немагчыма выйсцi на iх нават ускосным шляхам. Гэта дасягалася часткова вынаходнiцтвам новых слоў, але галоўным чынам - праз скасаванне непажаданых слоў i лiквiдаванне ў астатнiх словах нядобранадзейных значэнняў ды ўвогуле ўсiх пераносных значэнняў там, дзе гэта магчыма. Прывядзём толькi адзiн прыклад. Слова свабодны яшчэ iснавала ў навамоўi, але яно магло ўжывацца толькi ў выказваннях накшталт "Сабака свабодны ад аброжкi" або "Поле свабоднае ад пустазелля". Яно не магло ўжывацца ў сваiм старым сэнсе "палiтычна свабодны" або "iнтэлектуальна свабодны", бо палiтычная i iнтэлектуальная свабода не iснавалi ўжо нават як паняццi i таму не мелi наймення. У адрозненне ад скасавання вiдавочна шкодных слоў, скарачэнне слоўнiка разглядалася як самамэта, i нiводнае слова, без якога можна абысцiся, не мела права на выжыванне. Навамоўе прадугледжвала не пашырэнне, а звужэнне абсягу думкi, i скарачэнне да мiнiмуму выбару слоў пэўным чынам спрыяла дасягненню гэтае мэты.

Навамоўе грунтавалася на ангельскай мове, якую мы ведаем цяпер, хоць шмат якiя навамоўныя выказваннi, нават калi ў iх i няма новаствораных слоў, наўрад цi былi б зразумелыя ў наш час. Словы ў навамоўi дзялiлiся на тры асобныя класы, вядомыя пад назвамi слоўнiк А, слоўнiк В (або складаныя словы) i слоўнiк С. Будзе прасцей абмеркаваць кожны клас асобна, а граматычныя асаблiвасцi мовы можна будзе разгледзець у частцы, прысвечанай слоўнiку А, бо тыя самыя правiлы стасуюцца да ўсiх трох класаў.

Слоўнiк А. У слоўнiк А ўваходзяць словы, неабходныя ў штодзённым жыццi, напрыклад, пры ядзеннi, пiццi, працы, адзяваннi, паднiманнi i апусканнi па сходах, езджаннi транспартам, гатаваннi i гэтак далей. Ён амаль цалкам складаецца са слоў, якiя мы ўжо маем, такiх як: бiць, бегчы, сабака, дрэва, цукар, дом, поле - але ў параўнаннi з сённяшнiм слоўнiкам колькасць iх абмежавана, а сэнс сцiсла акрэслены. Яны былi ачышчаны ад усiх двухсэнсоўнасцяў i няяснасцяў. Наколькi гэта было магчыма, навамоўнае слова гэтага класу ўяўляла сабою просты гук стаката, якi азначаў адзiнае вузкаакрэсленае паняцце. Было цалкам немагчыма ўжываць слоўнiк А для лiтаратурных мэтаў або ў палiтычнай цi фiласофскай дыскусii. Ён прызначаўся для выказвання простых i мэтазгодных думак, што датычылiся звычайна канкрэтных рэчаў або фiзiчных дзеянняў.

Граматыка навамоўя мела дзве выдатныя асаблiвасцi. Першай была амаль поўная ўзаемазамяняльнасць памiж рознымi часцiнамi мовы. Любое слова ў мове (гэта датычылася нават найбольш абстрактных слоў, як, напрыклад, калi або як) магло быць ужытае як дзеяслоў, як назоўнiк, як прыметнiк i як прыслоўе. Не было нiякае рознiцы памiж формамi дзеяслова i назоўнiка, калi яны паходзiлi ад аднаго кораня, i ўжо адно гэта прыводзiла да знiшчэння шматлiкiх архаiчных формаў. Слова думка, напрыклад, у навамоўi не iснавала. Яно было заменена на дум, якое магло быць i дзеясловам i назоўнiкам. Пры ўтварэннi такiх слоў не вытрымлiваўся пэўны этымалагiчны прынцып: часам у якасцi адзiнай бралася форма дзеяслова, а часам - назоўнiка. Нават калi блiзкiя сэнсам дзеяслоў i назоўнiк паходзiлi ад розных каранёў, адзiн з iх часта касаваўся. Напрыклад, не iснавала слова рэзаць, яго сэнс з дастатковай поўнасцю выказваўся назоўнiкам, дзеясловам нож. Прыметнiкi ўтваралiся дадаваннем да назоўнiка-дзеяслова суфiкса -ны, а прыслоўi - суфiкса -на. Так, напрыклад, прыметнiк ад слова праўд быў праўдны, а прыслоўе - праўдна. Былi захаваныя некаторыя цяперашнiя прыметнiкi, напрыклад, добры, дужы, вялiкi, чорны, мяккi, але iх было вельмi мала. Яны былi малаўжываныя, бо практычна любы прыметнiк можна было ўтварыць, дадаўшы -ны да назоўнiка-дзеяслова. Не захавалася нiводнага цяперашняга прыслоўя, акрамя невялiкае колькасцi тых, што ўжо канчалiся на -на. Канчатак -на быў абавязковы. Слова шмат было, напрыклад, заменена на вялiкна.