Кир Булычев - Выкраданне Чарадзея

— Яшчэ чаго не хапала.

— Дык вось ты дзе? — абурана сказала князёўна, гледзячы на Кіна. — Чаму звязаны? Што яны з табою зрабілі?

— Пані, — зразумеў Кін, — я дрэннага не рабіў.

Я прыйшоў да пана Рамана ад вас, але мяне ніхто не слухае.

Ганна азірнулася. Хлопец стаяў каля лесвіцы, блазан на прыступках. Абодва ўважліва слухалі.

— Do you speak English?

— А little.*

* — Вы размаўляеце па-ангельску?

— Крыху.

Ганна ўздыхнула з палёгкаю.

— Нам трэба іх пераканаць, — працягвала яна па-ангельску.

— Малайчына, — сказаў Кін. — Як скажаце, пані.

— Развяжы яго, — загадала Ганна хлопцу.

— Зараз, пані, — сказаў ён нясмела. — Але… Пан…

— Пан зробіць усё, што я захачу.

Хлопец аглянуўся на блазна. Той спусціўся ў падвал, сеў за стол.

— Рабі, — хмура сказаў ён, — пан выканае ўсё, што яна скажа.

— Дзе ваш каханы? — спытаўся Кін па-ангельску.

— Не смейцеся. Я сумленная дзяўчына. Ён з князем. Яны абмяркоўваюць пытанні абароны.

Кін падняўся, размінаючы здранцвелыя пальцы.

— Я пайшоў. Мне трэба быць з ім. А вам лепш вярнуцца.

— Не, я застануся. Раман прасіў мяне застацца. Я магу дапамагчы вам, калі вы вернецеся.

— На выпадак небяспекі вы ведаеце, што рабіць?

— Зразумела, — сказала Ганна па-расейску. — Ідзі да Рамана, беражы яго. — Яна павярнулася да хлопца. — Правядзі майго слугу да выхаду. Каб яго не трымалі стражнікі.

Хлопец зірнуў на блазна. Той кіўнуў. Хлопец пайшоў следам за Кінам. Блазан сказаў:

— Thy will releaseth him from the fetters. [1] Твая воля выпусціла яго з аковаў (старажытнаангл.).

Ганна збянтэжылася:

— Ты разумееш гэтую мову?

— Я бываў у розных краях, князёўна, — сказаў блазан. — З маім панам. Мы, рабы, утойваем свае веды…

«Не можа быць, — падумала Ганна, — ён не мог усё зразумець. Сем жа стагоддзяў прайшло, мова так змянілася».

— Тут вы дабываеце золата? — спыталася Ганна. У печы зус патухла, толькі пад попелам тлелі чырвоныя вугалькі.

— Мой пан робіць гэта, каб дагадзіць богу, — сказаў блазан.

— Веру, веру, — сказала Ганна. — А ці праўда, што ён вынайшаў кнігадрукаванне?

— Не ведаю такога слова, пані, — прамовіў блазан. Ён падышоў да вуголля і выставіў свае вялікія рукі.

— Ты дапамагаеш пану?

— Калі ён дазваляе мне. А навошта табе і твайму чалавеку мой пан? — спытаўся карлік.

— Я не зразумела цябе.

— Вы размаўляеце на мове, якая падобная на мову саксаў. Твой чалавек пабег па майго пана.

— Ты баішся за яго?

— Я баюся страху майго пана. І яго кахання да цябе. Ён забываецца пра другіх. Гэта прывядзе да смерці.

— Чыёй смерці?

— Сёння смерць чакае ўсіх. Калі хапаешся за адно, забываеш пра галоўнае.

— Што ж галоўнае? — Ганна хацела дадаць раб ці дурань, але зразумела, што не хоча больш гэтай гульні.

— Галоўнае? — Блазан павярнуўся да яе, адзінае яго вока было страшэнна сумнае. — Ты чужая. Ты не можаш зразумець.

— Я паспрабую.

— Зараз божыя дваране пойдуць на прыступ. І нікому літасці не будзе. Але калі я здагадаўся правільна, то баярын Раман хадзіў, каб дамовіцца з божымі дваранамі так, галоўнае прападзе.

— Але ж застаецца навука, яе вялікае адкрыццё.

— Ты, князёўна, з багатых. Ты ніколі не галадала. Цябе ніколі не білі, не палілі, з цябе не здзекаваліся… табе нічога не пагражае. Цябе ніхто не кране — ні тут, ні ў турме. А вось усе гэтыя людзі, тыя, што спяць ці не спяць, хвалююцца, п'юць, ядуць, плачуць на вуліцах, — іх паб'юць. І ўсё гэта не мае значэння для майго пана. І для цябе — іх мука да вас не даляціць.

Карлік, асветлены чырвоным святлом вугалёў, быў страшны. Вось такія былі першыя прапаведнікі сярэдневяковай справядлівасці, такія ішлі на кастры. Людзі, якія зразумелі, што кожны варты жыцця, і былі бяссільныя.

— Ты памыляешся, блазан.

— Не, не памыляюся. Нават цяпер у тваіх добрых вачах і ў тваіх добрых словах няма праўды. Ты не ведаеш, ці ёсць у мяне імя, слава і гонар. Блазан, дурань…

— Як цябе завуць?

— Акіплеша — гэта таксама мянушка. Я не памятаю свайго імя. Але я не раб! Я зраблю тое, чаго не хоча рабіць Раман.

— Што ты можаш зрабіць?

— Я выйду падземным ходам, я знайду ў лесе ліцвінаў, я скажу ім, каб спяшаліся.

— Ты не паспееш, Акіплеша, — сказала Ганна.

— Тады я разбуру ўсё гэта… усё!

— Але гэта жыццё твайго пана, справа яго жыцця.

— Ён заваражыў цябе, князёўна! Каму трэба яго справа, мая справа, твая справа, калі сыдуць крывёю хлопцы і немаўляты, жонкі і мужы — усе дзеці Хрыстовы? Аднак я не магу разбураць…