Канат Нуров - Kazakstan - ұлттық идея және дәстүрлер

Автордың басты ойы да осы… «Жат туыстық» арқылы ол «қалың елі, қазағын» трайболизмнен арылтқысы кеп отыр, жат туыстық арқылы ол Қазақстанды, ондағы барлық халықтарды «қазақы еркіндік» идеясымен біріктіріп, жаңа деңгейге көтергісі кеп отыр. Көп ойлары бізге жат көрінгенімен, ниеті адал. Ал бұл адалдықты ол өзінің халқынан сіңіріп отыр. Өйткені, оның ең басты ойынша, қазақтар тобырлық, немесе ру-тайпалық санадағы емес, жеке тұлғалық еркін санадағы құшағы да, ниеті де ашық, бүкіл әлеммен қауышуға дайын халық. Кітап жоғары ғылыми деңгейде жазылған, бірақ таза ғылыми еңбектен гөрі ол Батыста өте жақсы дамыған саяси антрополияға жақын. Кітапта «потестарлық-саяси» ұғымының жиі кездесетіні де содан болар. Осының негізінде автор саналы билікпен өңделген ұлт саясатына талпынғандай. Көріп тұрғаныңыздай, кітаптың мақсаты өте биік және меніңше, өте дер кезінде көтеріліп тұр. Бұл кітап тек қабылдауды, иә, қабылдамауды тілейді. Мен өз басым біраз идеяларына қызықтым, бірақ тұтастай қабылдадым деп айта алмаймын.

Егер менің аудармалық шешімдеріме келсек, мен гуманитарлық саладағы бүкіл әлемдік орныққан терминдерді қазақшалай беруге қарсымын. Ол деген қанша патриоттық сезімнен туса да, адамзат дамуын сыйламаумен бірдей. Сондықтан мен «трансформация», «деформация», «кеңестік» сияқты сөздерді сол күйінше қалдырдым. Сосын пайдаланылған әдебиетте көрсетілген есімдерді және олардың кітаптарының аттарын сол орысша күйінше келтірдім. Өйткені, Шоқанның фамилиясы әлемдік ғылыми қолданыста тек «Валиханов» нұсқасында белгілі. Және де келтірілген кітаптардың көбісі қазақ тіліне аударылмаған.

Кітап күрделі, көп айтқан идеялары тосын, бірақ біз мәдениетті, демократиялық елдің азаматтарымыз ғой, сондықтан бірден байбалам салудың орнына алдымен түсініп көрейік. Сөйтіп, кітап енді оқырмандарының ашық теңізіне кетпек… Ендігі мәселе оқырмандардың талғамында және ақ ниетінде.

Қорытындыласақ, осы кітап үшін басты лингвистикалық түсінбеушілік жөнінде бірер сөз. Қазір барлық жерде қазақ сөздіктерінде қазақ тіліндегі «казак» сөзі орыс әскерінің өкілдерін белгілейтін болды (Дон, Кубань, Запорожь және т.с. әскерлерінің), яғни отырықшы «шаруа-жауынгерді». Әйтсе де, бұдан сәл-ақ бұрынырақта, ұлы түркітанушы Радловтың айғақтауынша, бұл үшін одан гөрі дәлірек «орыс қазақ» сөзтіркесі қолданылған, өйткені, ішінде «қ» әрпі жоқ «казак» орыс сөзі қазақ тіліндегі «қазақ» сөзінің толық баламасы еді. Бұл мен үшін кітапты орыс тілінен қазақ тіліне аударғанда, оның түпнұсқалық авторлық мағынасын сақтауды одан сайын қиындатқан еді. Сондықтан бұл аудармада мен «казак» сөзін сол күйінше қалдырдым, меніңше, ол Ресей және Украина халықтарының субэтносын емес, түркітілді және жеке басы еркін адамның әлеуметтік статусын белгілейтін ұғым. Одан әрісі, мен көнетүркі әлеуметтік ұғымның қазақтардың қазіргі өз-өзінің атауынан айырмашылығын сақтау үшін өзіме «Қазақстан» сөзін латын транслитерациясында келтіру батылдығын жүктедім. Бұл қазақ тілді оқырмандардың назарын кітап атауының түпнұсқалы авторлық мағынасына аударар деп үміттенемін, автор болса да, қазақтар атауының түпкі әріп нұсқасын емес, тек біздің еліміздің орысша және ағылшынша транслитерациясын ауыстыруды ұсынған болатын.

Сонымен қатар, «национальность», «народность» орыс сөздерінің баламасы ретінде біз, автор екеуміз, «елдер» сөзін ұсынып отырмыз.

Осының бәрі оқырманға осы кітаптың оқылуын жеңілдетуге тиіс.

Радик Темиргалиев

Қазіргі кездің онша алыс емес өзге кездерден айырмашылығы: барлық кітап дүкенінде Қазақстан тарихы жөнінде кітаптары бар жеке сөре немесе тұтас шкаф табуға болады. Кітаптар көп, бірақ олардың көбісі, иә, іш пыстырар бір қызықсыз оқулықтар, иә, ресми ғылым өкілдерінің «кезекті жұмыстары». Кейбір сондай опустарды оқығанда, олардың авторлары таяқтан қорқып, көңілсіз жазғандай әсер қалдырады. Алайда, тәуелді магистранттар мен аспиранттардың еңбегін пайдалану қазір ешкім үшін құпия емес. Әрине «Мәдени мұра» бағдарламасы аясында бұрын шықпаған қайнаркөздердің көп мөлшері шықты, бірақ ол мамандар үшін әдебиет, ал тарихқа қызығатын кәдімгі зияткер адам монографиялар мен ғылыми-танымдық әдебиет оқып өзінің білімін толықтырады. Ал бұл тұрғыда аса алға басу байкалмайды. Елімізде көптеген кандидаттар мен тарих ғылымының докторлары еңбек етеді, бірақ еңбектері шынымен біздің өткенімізді білуге және түсінуге көп жаңалық әкелетін тек аздаған ғана есімдер бар.